Ballina Vendet Transparenca

Transparenca

Parimi i transparencës zbatohet për të siguruar që të prekurit nga vendimet administrative të kenë informacion gjithëpërfshirës për rezultatet dhe implikimet e politikave dhe për procesin e vendimmarrjes. Informacioni në dispozicion të publikut në lidhje me politikat, programet dhe aktivitetet e qeverisë u mundëson qytetarëve dhe komuniteteve lokale të kuptojnë më qartë veprimet e qeverisë, të bëjnë zgjedhje të informuara dhe të marrin pjesë në proceset vendimmarrëse lokale. Ai gjithashtu u mundëson zyrtarëve të zgjedhur, atyre në qeveri dhe atyre në opozitë, të marrin vendime të informuara dhe të ushtrojnë një kontroll efektiv dhe ta mbajnë ekzekutivin përgjegjës për veprimet e tyre. Për më tepër, qasja në informacion është thelbësore për gazetarët dhe përfaqësuesit e shoqërisë civile për të kryer në mënyrë efektive funksionet e tyre mbikëqyrëse dhe për të mbajtur qeverinë përgjegjëse.

Pushteti lokal duhet t'i bëjë publike të dhënat në një format të qasshëm dhe ta bëjë këtë në kohën e duhur. Kjo u mundëson qytetarëve dhe palëve të interesit të marrin pjesë në proceset e vendimmarrjes nga një perspektivë e informuar, dhe të monitorojnë dhe vlerësojnë zbatimin e politikave dhe vendimeve nga qeveria, në mënyrë që të mbajnë përgjegjës zyrtarët publikë për veprimet e tyre. Transparenca arrihet përmes një sërë mekanizmash, duke u bazuar në të drejtën e qytetarëve për të pasur informacion. Këto përfshijnë zbulimin e pasurive financiare dhe interesave të zyrtarëve të lartë publikë dhe zyrtarëve publikë të zgjedhur, dhe publikimin e informacionit në formate të qasshme, të kërkueshme brendapërbrenda të dhënave të hapura.

Sipas përkufizimit të Fondacionit Open Knowledge, "të dhënat e hapura janë të dhëna që mund të përdoren lirshëm, të ripërdoren dhe rishpërndahen nga kushdo-duke iu nënshtruar vetëm, më së shumti, kërkesës për t'u atribuuar dhe ndarë njëlloj." Prandaj, koncepti i të dhënave të hapura shkon përtej disponueshmërisë së informacionit publik dhe fokusohet në përdorimin e tij, nga i cili gjenerohen përfitime shtesë ekonomike, sociale dhe politike. Për ta realizuar atë, të dhënat e publikuara duhet të jenë të plota, të përhershme, jo ekskluzive, jodiskriminuese dhe jo pronësore, si dhe të sigurohen nga burimet parësore, në kohën e duhur dhe në formate të lexueshme nga makina (Më shumë detaje rreth parimeve të të dhënave të hapura, ju lutemi kontrolloni burimet e mëposhtme: këtu dhe këtu).

Qasja e kufizuar në informacionin publik ndikon negativisht në besimin e publikut ndaj institucioneve publike, rrit rreziqet e mundshme të korrupsionit dhe kufizon mundësitë për palët e ndryshme të interesit për të monitoruar performancën e qeverisë. Ajo gjithashtu pengon përpjekjet e qytetarëve dhe palëve të interesit për të marrë pjesë në hartimin e politikave dhe për të hartuar rekomandime të politikave të bazuara në dëshmi për ndryshime pozitive. Praktika tregon se qasja në legjislacionin e informacionit dhe masat e duhura të zbatimit janë një pjesë thelbësore e mjedisit të përshtatshëm për qasjen e qytetarëve në informacion.

Prokurimi publik konsiderohet të jetë një nga fushat kryesore të ndjeshme ndaj korrupsionit. Ai përbën rreth 12 për qind të bruto produktit vendor global, dhe në shumicën e ekonomive me të ardhura të larta blerja e mallrave dhe shërbimeve përbën një të tretën e shpenzimeve publike totale. Me pak fjalë, prokurimi publik është një fushë e rëndësishme për korrupsion të mundshëm, bashkëpunim dhe praktika të tjera të paligjshme. Për të shmangur rreziqet e korrupsionit të lidhura me prokurimet publike, mjetet dhe platformat elektronike që veprojnë përmes zgjidhjeve të të dhënave të hapura janë gjithnjë e më të disponueshme dhe përdoren nga autoritetet qeveritare për të reformuar procedurat e tenderimit të prokurimit shtetëror. Kombinuar me kontraktimin e hapur (ku ofertat dhe kontratat bëhen publike), rritja e proceseve të prokurimit plotësisht të qasshme dhe të publikuara mirë hap tenderimin për më shumë ofertues dhe zvogëlon hapësirën për praktika kundër konkurrues dhe ryshfet.

Një komponent tjetër i rëndësishëm i parimeve të transparencës është hapja e financimit të subjekteve politike dhe fushatave zgjedhore, pasi është e rëndësishme që elektorati të dijë burimet e financimit dhe mënyrën e shpenzimit të parave, në mënyrë që të marrë vendime të informuara dhe të kuptojë se cilat interesa financiare, politike ose të tjera janë duke mbështetur kandidatë ose parti të veçanta. Transparenca e donacioneve politike është një masë parandaluese kundër përdorimit të parave që burojnë nga burime të paligjshme dhe kriminale në politikë dhe zgjedhje.

Së fundi, për të siguruar që burimet shtetërore të përdoren në mënyrë ekonomike, efikase dhe efektive, duhet të sigurohet pavarësia dhe kapaciteti institucional i organit përgjegjës për auditimin e jashtëm. Anëtarët e publikut të gjerë duhet të kenë mundësinë të njihen me raportet dhe rekomandimet kryesore të dhëna nga auditori. Auditimi i jashtëm është i rëndësishëm për të identifikuar sfidat kryesore në sektorin publik, për të përmirësuar transparencën dhe performancën e institucioneve publike dhe për të hartuar politika të bazuara në dëshmi.

Konteksti i përgjithshëm i brendshëm

Në vitin 2019, zhvillimet e vogla pozitive në qeverisjen demokratike vendore në Shqipëri u mbivendosën nga kontrolli njëpartiak i pothuajse të gjitha bashkive pas zgjedhjeve vendore të qershorit. Kjo situatë e që nuk kishte ndodhur ndonjëherë më parë ngriti shqetësime serioze mbi qeverisjen e mirë për shkak të mungesës së zërave të opozitës në mandatin aktual.

Në vitin e katërt të zbatimit, procesi i reformës territoriale dhe administrative (TAR) po tregon nevojën për konsolidim. Raporti i titulluar "Funksionimi i bashkive në kuadrin e TAR", kryer nga Institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit Shqiptar (KLSH) në 2018, bëri zbulime shqetësuese në lidhje me financat vendore, autonominë fiskale, përafrimin e ligjeve të tjera me Ligjin Nr. 139/2015 mbi “Vetëqeverisjen vendore”, dhe paqartësitë ligjore që mund të keqpërdoren për të shkelur autonominë e qeverisjes vendore.

Raporti i Progresit 2019 i Komisionit Evropian për Shqipërinë përsërit sfida të ngjashme dhe gjithashtu tregon shqetësimet mbi shërbimin civil në nivel vendor. Transfertat kombëtare ende përbëjnë 73 përqind të buxheteve të NJQV-ve, të cilat kryesisht mbeten joefektive në mbledhjen e të ardhurave dhe ofrimin cilësor të shërbimeve publike.

Studimet e fundit tregojnë se niveli mesatar i transparencës në lidhje me aksesin ndaj informacionit nga qeveritë vendore në Shqipëri është 57% dhe afërsisht gjysma e 61 bashkive kanë miratuar një program transparence.

Ngërçi politik i vendit pati një mundësi në janar 2020, kur shumica qeverisëse dhe opozita parlamentare dhe jashtë parlamentare arritën në një marrëveshje për të çuar përpara reformën zgjedhore, për të zbatuar rekomandimet e Zyrës për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut në Organizatën e Sigurisë dhe Bashkëpunimit në Evropë (OSBE/ODIHR), duke siguruar financimin transparent të partive politike dhe fushatave elektorale.

Nuk është zbatuar në mënyrën më të mirë një ligj i fortë për aksesin ndaj informacionit. Proceset e prokurimit publik dhe financat publike janë shpesh të padepërtueshme, megjithëse procedurat parlamentare janë më të hapura dhe më të arritshme.

Që nga fillimi, Kosova* është përballur me sfidën për të luftuar korrupsionin dhe për të rritur transparencën publike. Fatkeqësisht, këto dy sfida kanë ndikuar negativisht në ndërtimin e institucioneve që funksionojnë mirë dhe krijimin e stabilitetit politik. Transparenca në sektorin publik është shumë e rëndësishme për ndërtimin e besimit të qytetarëve në institucionet qeverisëse dhe rritjen e llogaridhënies publike.

Sidoqoftë, vitet e fundit, Kosova* ka treguar zhvillim dhe përmirësime në rritjen e transparencës. Këto zhvillime gjenden në kornizën ligjore, pasi Kosova* po miraton ligje të reja dhe po ndryshon ligjet e tyre aktuale në mënyrë që të përputhet me legjislacionin evropian dhe standardet ndërkombëtare. Në këtë mënyrë, në vitin 2019, Kosova* miratoi ligjin e ri për Qasje në Dokumente Publike që rregullon të drejtën për qasje në informacion publik dhe të dhëna të hapura.

Vlen të përmendet se Kosova* ka bërë përparim në të dhënat e hapura dhe qeverisjen elektronike për të arritur transparencën. Prandaj, çdo institucion publik dhe agjenci dhe çdo komunë e ka faqen e vet te internetit ku publikon informacione rreth organizimit, funksioneve dhe veprimtarisë së tyre. Po bëhet më e lehtë qasja në informacion dhe të dhëna përmes ketyre faqeve te internetit dhe platformave. Një shembull për përmirësimin e hapjes dhe transparencës është Kuvendi i Kosovës*. Bazuar në një dokument politikash të përgatitur nga Open Data Kosovo që analizon nivelin e transparencës, hapjes dhe llogaridhënies së pushtetit legjislativ tregon se Kuvendi i Kosovës* po bëhet më i hapur dhe transparent për qytetarët. Në vitin 2016 Kuvendi i Kosovës* shënoi 60% në treguesit e hapjes. Kjo përqindje ra në vitin 2017 në 49% e cila nuk u vlerësua si e kënaqshme. Renditja e Kosovës* ishte më e kënaqshme në vitin 2018 pasi shënoi në përgjithësi 73%. Kuvendi i Kosovës* mori një rezultat të përgjithshëm prej 80.5% në hapjen për vitin 2019. Sa i përket qasshmërisë, Kuvendi i Kosovës* shënoi 68% në parimin e qasshmërisë, i cili është 13% më i lartë se vitin e kaluar. Kuvendi i Kosovës* shënoi një total prej 88% në parimin e Transparencës.

Qasja në informacion

Qasja në informacion është e drejtë ligjore për qytetarët që të kërkojnë dhe marrin informacion nga autoritetet publike.  Shpesh miratohet nga legjislacioni për Lirinë e Informacionit. Si pjesë përbërëse e së drejtës së lirisë së shprehjes, qasja në informacion është e drejtë e njeriut dhe secili duhet të ketë të drejtën të ketë qasje në informacione nga organet publike dhe agjencitë publike në përputhje me parimin e zbulimit maksimal, duke iu nënshtruar vetëm një grupi përjashtimesh të ngushta, të përcaktuara qartë, proporcionale me interesin që i justifikon ato (p.sh. bazat e sigurisë ose privatësisë së të dhënave). Më shumë informacion këtu dhe këtu. 

Standardet ndërkombëtare

Qasja në informacion mbështet llogaridhënien, mbikëqyrjen e qeverisë dhe monitorimin e korrupsionit. Ajo është edhe kritike ndaj pjesëmarrjes së qytetarëve të informuar në vendimmarrje, dhe për këtë arsye është themelore për funksionimin efektiv të demokracive. Qasja e lirë në informacion fuqizon shoqërinë civile për të monitoruar dhe kontrolluar veprimet e autoriteteve lokale, ajo shërben për të parandaluar abuzimin e pushtetit nga zyrtarët publikë dhe siguron të dhëna për debat publik të informuar.

Publikimi proaktiv i sasisë maksimale të informacionit në formatet më të qasshme shërben për të zvogëluar nevojën që qytetarët dhe palët e interesit të paraqesin kërkesa individuale për lëshimin e informacionit. Përveç sigurimit të sasisë maksimale të informacionit në mënyrë elektronike, autoritetet lokale duhet t'i japin përparësi përcaktimit të zyrtarëve të Lirisë së Informimit në komunat e tyre. Zyrtarë të tillë duhet të përgatisin dhe publikojnë rekomandime të hollësishme si për qytetarët ashtu edhe për autoritetet lokale, dhe të japin udhëzime të qarta mbi procesin e apelimit në rast se nuk pranohet ndonjë kërkesë për informacion. Është gjithashtu e rëndësishme të analizohen kërkesat për informacion nga qytetarët dhe grupet e interesit, në veçanti trendet dhe dyfishimi, në mënyrë që autoritetet të mund të publikojnë më pas informata të tilla në mënyrë proaktive.

Qasja në informacion është komponent themelor i një numri konventash dhe standardesh kundër korrupsionit të listuara diku tjetër në këtë doracak. Ajo gjithashtu mbështet një numër dokumentesh kryesore të OKB-së për të drejtat e njeriut. Në vijim veçanërisht ka të bëjë me Qasjen në Informacion:

Konteksti i brendshëm

Qasja në informacionin publik rrit transparencën dhe në mënyrë të përgjegjshme, rrit pjesëmarrjen e qytetarëve në proceset vendimmarrëse dhe ndikon në ndërtimin e besimit midis institucioneve dhe qytetarëve. Në Kosovë*, qasja në informacion është një e drejtë kushtetuese e garantuar me Kushtetutën e Kosovës*, e cila përcakton që çdo person ka të drejtë të ketë qasje në informacionin publik dhe se dokumentet e mbajtura nga institucionet dhe autoritetet publike janë publike. Për të zbatuar këtë të drejtë kushtetuese, Kosova* ka në fuqi Ligjin për Qasje në Dokumente Publike, i cili rregullon këtë të drejtë në detaje. Ky ligj hyri në fuqi në vitin 2019 dhe përfshin ndryshime në krahasim me ligjin e vjetër, siç është futja e parimeve të proaktivitetit dhe zbulimit të të dhënave dhe krijimi i Agjencisë për Informim dhe Privatësi. Ligji siguron dy mënyra për qasje në dokumentet publike: përmes proaktivitetit, ku institucionet detyrohen të publikojnë të dhëna në mënyrë proaktive, dhe përmes kërkesës së drejtpërdrejtë. Sidoqoftë, kjo e drejtë nuk respektohet gjithmonë në praktikë. Qytetarët, shoqëria civile dhe media hasin vështirësi në sigurimin e informacionit, të dhënave dhe dokumenteve publike. Problemi qëndron në mungesën e publikimit të dokumenteve publike dhe në refuzimin për të lejuar qasjen në këto dokumente kur ata paraqesin një kërkesë të tillë. Rrjeti i Raportimit Investigativ Ballkanik ka publikuar një raport për qasjen në informacionin publik në Ballkanin Perëndimor me qëllim promovimin e transparencës dhe llogaridhënies së institucioneve publike ndaj qytetarëve të tyre. Gjatë periudhës raportuese, janar 2017 deri në qershor 2019, BIRN paraqiti 854 kërkesa zyrtare për qasje në dokumente publike tek institucionet publike. Nga ky numër i kërkesave të dërguara, 337 prej tyre u dërguan në institucione të ndryshme në Kosovë* si komunat, Ministria, Telekomi i Kosovës, Këshilli Prokurorial, Këshilli Gjyqësor, Zyra e Presidentit, Zyra e Kryeministrit dhe Organi Shqyrtues i Prokurimit Publik. Nga këto kërkesa, 188 u miratuan, 27 morën përgjigje të pjesshme ndërsa 122 u refuzuan.

Aksesi në informacion është një mekanizëm i rëndësishëm për të rritur transparencën dhe përgjegjshmërinë. Studimet e fundit tregojnë që niveli mesatar i transparencës sa i përket aksesit në informacion nga njësitë e qeverisjes vendore në Shqipëri është 57%  dhe rreth gjysma e 61 Bashkive kanë miratuar një program transparence.

Legjislacioni

Në Kosovë*, e drejta për qasje në informacion rregullohet me Ligjin për Qasje në Dokumente Publike, i cili garanton të drejtën për qasje në dokumente publike për çdo person. Kjo e drejtë mbulon të gjitha dokumentet publike që prodhohen, merren, mirëmbahen ose kontrollohen nga institucionet publike. Dokumentet publike përcaktohen si "çdo akt, fakt apo informatë në formë elektronike apo me zë, formë të shtypur, në incizime vizuale apo audiovizuale të prodhuara apo mbajtura nga institucioni publik". Qasja në dokumentet publike bëhet përmes publikimit proaktiv të dokumenteve publike nga institucionet publike, të cilat duhet të bëhen në mënyrë elektronike në faqen zyrtare te internetit të secilit institucion publik. Thënë kështu, ligji rregullon gjithashtu që publikimet mund të bëhen në formë të shtypur, përmes transmetimit ose në çdo formë tjetër që mundëson qasje në numrin më të madh të mundshëm të publikut. Ky ligj kërkon që çdo institucion publik të krijojë email adresë zyrtare, veçanërisht për komunikimin publik, dhe të emërojë një person për të menaxhuar dhe kontrolluar qasjen në dokumentet publike.

Neni 10 i këtij ligji përcakton se secili person ka të drejtë për qasje në dokumente publike në bazë të kërkesës. Institucioni publik, brenda 7 ditëve, duhet të nxjerrë një vendim për dhënien e qasjes në dokumentin e kërkuar. Nëse nuk nxjerr vendim, atëherë heshtja e tij konsiderohet përgjigje negative. Nëse ata nxjerrin vendim që refuzon një kërkesë, ky kufizim i së drejtës për qasje në dokumentin publik duhet të ushtrohet në përputhje me parimin e proporcionalitetit. Përpara se të refuzojë kërkesën e dikujt, institucioni publik duhet të bëjë një "Test  të Dëmit dhe Interesit Publik" për të përcaktuar nëse dëmi i shkaktuar ndaj interesit të mbrojtur tejkalon interesin publik në qasjen në atë dokument publik.

Nëse institucioni publik refuzon kërkesën për qasje në një dokument publik, aplikuesi  ka të drejtë të përdorë mjetet juridike. Ky ligj rregullon që aplikuesi mund të paraqesë një ankesë brenda Agjencisë së Informimit dhe Privatësisë. Procedurat para Agjencisë dhe mënyra se si i menaxhon ankesat rregullohen me nenin 20 të Ligjit për Qasje në Dokumente Publike. Nëse Agjencia nxjerr vendim që refuzon kërkesën, aplikuesi mund të ngrejë padi në Gjykatë. Së fundi, aplikuesi mund të paraqesë ankesë tek Avokati i Popullit.

Neni 15 i Ligjit Nr. 139/2015 “Për Vetëqeverisjen Vendore” dhe ligji Nr. 119/2014 “Për të Drejtën e Informimit” përcakton që njësitë e vetëqeverisjes vendore janë të detyruara të sigurojnë që çdo akt dhe informacion të jetë i aksesueshëm nga qytetarët. Ato duhet të publikohen në faqen zyrtare të internetit të njësisë vendore dhe të afishohen në vendet e caktuara për njoftimet publike brenda njësisë. Çdo njësi e vetëqeverisjes vendore është e detyruar të miratojë programin e transparencës dhe të caktojë koordinatorin për të drejtën e informimit, duke siguruar akses në informacion për të gjithë

Gjithashtu, neni 18 i ligjit Nr.  119/2014 “Për të Drejtën e Informimit” përcakton kundravajtjet administrative për ata që nuk zbatojnë dispozitat e këtij ligji dhe vendos sanksione financiare sipas shkallës së shkeljes. Komisioneri për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale ka të drejtë të mbikqyrë dhe monitorojë zbatimin e ligjit, të kryejë hetime administrative dhe të propozojë masa disiplinore për kundravajtësit.

Për më tepër, Ligji Nr. 44/2015 "Për Kodin e Procedurave Administrative" rregullon procedurën për akses në administratën publike, të drejtën për kërkesa administrative, peticione, etj., që mund t'u drejtohen autoriteteve të administratës publike. Parimi i one-stop-shop në këtë Kod është një bazë e mirë ligjore për aksesin ndaj informacionit.

Udhëzimet

Aktualisht, nuk ka udhëzues të përgjithshëm dhe të unifikuar për qasjen në informacion. Megjithatë, bazuar në Ligjin për Qasje në Dokumente Publike, Ministria e Pushtetit Lokal ka nxjerrë Udhëzime Administrative për Transparencën në Komuna. Ky udhëzim administrativ synon të rrisë transparencën në komuna dhe organet komunale duke informuar dhe publikuar aktet dhe dokumentet e tyre normative që janë në interes të qytetarëve. Ai gjithashtu synon të forcojë pjesëmarrjen e qytetarëve në vendimmarrje. Përveç publikimit të akteve dhe dokumenteve publike, seancat e kuvendit komunal dhe të komisionit kërkohet të jenë të hapura për publikun dhe mediat dhe para miratimit të akteve kuvendet komunale duhet të mbajnë konsultime dhe takime publike me qytetarët.

Për të rritur aksesin në informacion në nivel vendor,  veçanërisht  për komunitetet më të varfra, autoritetet vendore duhet të adoptojnë dhe të përditësojnë Programin e Transparencës,  i cili duhet të përgatitet sipas formatit standart të aprovuar nga Komisioneri për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale. Me anë të Programit të Transparencës, autoritetet vendore duhet të marrin në konsideratë interesin më të lartë të komunitetit, veçanërisht për të siguruar akses maksimal  në informacionin në dispozicion të publikut, dhe të bëjnë publik sa më shumë informacion që të jetë e mundur, në mënyrë që të zvogëlohet nevoja për kërkesa individuale për informacion.

Gjithashtu, organet vendore duhet të krijojnë, mbajnë dhe bëjnë publik një regjistër të posaçëm, ku pasqyrohen të gjitha kërkesat për informim dhe informacionet e dhëna në përgjigje të tyre. Regjistri i kërkesave dhe përgjigjeve duhet të krijohet në përputhje me Nenin 8 të ligjit Nr. 119/2014 “Për të Drejtën e Informimit” dhe siç përcaktohet në Programin e Transparencës, si dhe në përputhje me formatin e regjistrit të aprovuar nga Komisioneri për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale.

Praktikat e mira

Komuna e Prishtinës ka zhvilluar një portal që u jep qytetarëve qasje në aktivitetin e saj. Pjesë e këtij portali është qasja në informacionin publik. Ky portal informon qytetarët e vet për të drejtat e tyre për qasje në informacionin publik përmes publikimit të Ligjit për Qasje në Dokumente Publike. Ky është formular i përgatitur nga Komuna për shkak të kërkesës për qasje në informacionin publik dhe ka emrat dhe emailat e personave të kontaktit për qasje në dokumentet publike. Komuna publikon raporte vjetore për kërkesat për qasje në dokumente publike. Bazuar në këto raporte, në vitin 2020 ka pasur 30 kërkesa për dokumente publike dhe Komuna ka lejuar qasjen në të gjitha kërkesat.

Bashkia e Korçës dallohet për zbatimin korrekt të rregulloreve ligjore lidhur me aksesin në informacion. Sipas raportit të vitit 2017 të Qendrës për Çështje të Informimit Publik (INFOÇIP), Bashkia Korçë ka rezultuar bashkia më transparente në Shqipëri bazuar në pesë tregues:

  • Pasja e një faqe interneti zyrtare;
  • Regjistri i pyetjeve dhe përgjigjeve;
  • Koordinatori për të drejtën e informimit;
  • Publikimi i vendimeve të këshillit bashkiak;
  • Hartimi dhe publikimi i programit të transparencës.

Gjithashtu, sipas një monitorimi online të faqeve të internetit të Bashkive shqiptare të kryer nga Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Investigative në vitin 2017, Bashkia e Korçës renditet e para ndër të gjitha Bashkitë për vitin 2017, me një nivel të transparencës prej 69%. Kategoritë më transparente në Bashkinë e Korçës janë transparenca financiare,  zbatimi i së drejtës për informim dhe publikimi i mbledhjeve dhe vendimeve të këshillit bashkiak.

Të dhëna të hapura

Të dhënat e hapura do të thotë publikimi i të dhënave dhe informacionit në një format që mund të përdoret, modifikohet dhe shpërndahet lirshëm. OBZHE-ja thotë se të dhënat e hapura janë “një grup politikash që promovojnë transparencën, llogaridhënien dhe krijimin e vlerës duke i vënë të dhënat e qeverisë në dispozicion për të gjithë”. Duke i vënë në dispozicion të dhënat e krijuara përmes aktiviteteve të organeve publike, qeveria bëhet më transparente dhe llogaridhënëse ndaj qytetarëve. Ajo gjithashtu mbështet rritjen e biznesit dhe zhvillimin e shërbimeve të përqendruara tek qytetarët, dhe siguron të dhëna të rëndësishme për kërkimin dhe inovacionin nga organet publike, sektori privat, shoqëria civile dhe palët e interesit.

Standardet ndërkombëtare

Promovimi i të dhënave të hapura përmes portaleve me një ndalesë mund të rrisë më tej hapësirën për ndërveprimin e grupeve të të dhënave në drejtim të kërkimit dhe analizës. Rezultatet mund të përmirësojnë efikasitetin dhe arritjen e ofrimit të shërbimeve dhe të zvogëlojnë korrupsionin. Rritja e ndërgjegjësimit midis grupeve të interesit, mediave, bizneseve dhe publikut të gjerë mund të rezultojë në një bashkëpunim efektiv midis palëve të ndryshme të interesit dhe përmirësime në zgjidhjet në transport, ambientet rekreative, zonat e parkimit, shërbimet shëndetësore dhe shumë më tepër.

Është e rëndësishme të miratohen standarde të qëndrueshme të të dhënave të hapura për të gjitha të dhënat e hapura për të siguruar ndërveprimin dhe kërkueshmërinë maksimale të të dhënave. Autoritetet lokale gjithashtu duhet të sigurojnë që stafi i kualifikuar të menaxhojë publikimin e të dhënave të hapura të komunës dhe të trajnojë punonjësit përkatës në standardet e të dhënave të hapura.

Të dhënat e hapura janë fenomen relativisht i ri pa standarde të miratuara zyrtarisht. Sidoqoftë, ekziston një numër udhëzimesh të dobishme:

Konteksti i brendshëm

Të dhënat e hapura në Kosovë* gjenerohen në të gjitha institucionet publike të cilat u mundësojnë qytetarëve të mbikëqyrin aktivitetet e organeve dhe institucioneve publike. Megjithatë, publikimi i të dhënave të hapura është më i theksuar në mesin e institucioneve të qeverisë qendrore, në krahasim me pushtetin lokal. Kosova* është renditur e 58-ta (nga 94) në Indeksin Global të të Dhënave të Hapura. Kosova* është renditur e 68-ta në Inventarin e të Dhënave të Hapura 2017, që është një përmirësim në krahasim me matjen e vitit 2016 që e renditi atë në vendin e 82-të. Për të lehtësuar hapjen dhe transparencën e punës së institucioneve publike në Kosovë*, në vitin 2014 u themelua Open Data Kosovo si një organizatë jofitimprurëse që promovon transparencën dhe qasjen për qytetarët e Kosovës*. Open Data Kosovo udhëheq në hapjen e të dhënave qeveritare në Kosovë* që nga themelimi i saj. Shumica e të dhënave të publikuara nga qeveria e Kosovës* si të dhëna të hapura deri më tani kanë ndodhur nën udhëheqjen dhe ekspertizën e OEK-ut, duke përfshirë prokurimin, cilësinë e ajrit, cilësinë e sipërfaqes së ujit, monitorimin e zgjedhjeve, deklarimin e pasurisë dhe lloje të tjera të të dhënave. 

Të gjitha ligjet, marrëveshjet ndërkombëtare, aktet nënligjore të Qeverisë dhe ministrive, vendimet e Gjykatës Kushtetuese dhe institucionet gjyqësore, dekretet e Presidentit dhe aktet e komunave publikohen në Gazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës (gzk.rks-gov.net) dhe janë të hapura për qasje për të gjithë.

Përsa i përket situatës së të dhënave të hapura të qeverisë, Shqipëria renditet e 37-ta në Indeksin Global për të Dhëna të Hapura për vitin 2015.  Sa i përket kuadrit ligjor, ligjet, aktet e botuara dhe legjislacioni i azhornuar janë të disponueshme online përmes Qendrës së Botimeve Zyrtare Shqiptare. Megjithatë, 59% e organizatave të shoqërisë civile të anketuara nuk janë plotësisht dakord që projektligjet, politikat dhe ligjet vendosen në dispozicion të publikut, dhe 54% e tyre nuk janë plotësisht dakord që projektligjet, politikat dhe ligjet publikohen në kohën e duhur. 

Mungesa e ndërgjegjësimit dhe të kuptuarit e të dhënave të hapura vazhdon të mbetet problematike si në institucionet qeveritare e zyrtarët publik,  ashtu edhe ndërmjet qytetarëve. Nisur nga kjo, kanë filluar të ndërmerren nisma për të adresuar këtë situatë, siç është promovimi i vlerave të Partneritetit për Qeverisje të Hapur (PQH) tek autoritetet vendore. Ky ishte edhe një nga angazhimet e arritura pjesërisht të Planit të dytë Kombëtar të Veprimit për Qeverisjen e Hapur për Shqipërinë 2014-2016.

Legjislacioni

Rregullimi ligjor i të dhënave të hapura përfshihet në Ligjin për Qasje në Dokumente Publike. Neni 1.4 përkufizon të dhënat e hapura si "të dhënat e prodhuara, pranuara, mbajtura apo kontrolluara nga institucionet publike, të cilat mund të përdoren lirisht, të modifikohen dhe shpërndahen nga çdo person, me kusht që të mbesin të hapura dhe t’i atribuohen burimit". Neni 8 thotë se të dhënat e hapura publikohen me iniciativë të vetë institucioneve publike, pa kërkesë të palëve të interesuara. Ligji kërkon që të dhënat e hapura të publikohen në një portal qendror të të dhënave të hapura, i cili zhvillohet dhe menaxhohet nga ministria përgjegjëse për administratën publike. Të dhënat e hapura duhet të jenë publike në atë mënyrë që t’u mundësojnë të gjitha palëve të interesuara t'i përdorin ato lirshëm. Ligji kërkon që të dhënat e hapura të publikohen në format të hapur, gjë që u mundëson palëve të interesuara t'i lexojnë dhe modifikojnë ato pa pengesa teknologjike.

Më datë 18 Shkurt 2015, Këshilli i Ministrave miratoi vendimin Nr.147 “Për miratimin e dokumentit të politikave për zbatimin e të dhënave të hapura publike dhe krijimin e portalit të të dhënave të hapura”. Plani i tretë i Veprimit për Shqipërinë 2016-2018 i Partneritetit për Qeverisje të Hapur (PQH) parashikon katër aksione të mëdha dhe 17 angazhime për të promovuar transparencën dhe të dhënat e hapura. Rritja e aksesit në informacion dhe modernizimi i shërbimeve publike janë dy aksionet kryesore që duhet të adresohen nga autoritet vendore. Një platformë për transparencën dhe inovacionin e quajtur OpenAlb [i] është krijuar për të siguruar zbatimin  e suksesshëm të angazhimeve të Partneritetit për Qeverisjen e Hapur në vend.

Udhëzimet

Bazuar në Ligjin për Qasje në Dokumente Publike, Qeveria e Kosovës* ka miratuar Rregulloren për Shërbimin e Komunikimit Qeveritar me Publikun. Qëllimi i kësaj rregulloreje është të përcaktojë funksionimin e një sistemi koherent dhe të koordinuar për komunikimin qeveritar me publikun. Sipas kësaj rregulloreje, Zyra për Komunikim me Publikun në Zyrën e Kryeministrit dhe në secilën ministri merr dhe kryen trajtimin fillestar të kërkesave për qasje në të dhënat e hapura.

Në mënyrë që të rrisin transparencën dhe qeverisjen e hapur në nivel vendor, organet vendore në Shqipëri duhet të angazhohen tërësisht në zhvillimin e mjeteve të hapura të të dhënave në përputhje me Standardet Teknike për Publikimin e të Dhënave të Hapura, që do të përmirësojë  aksesin e publikut në informacion dhe rrisë nivelin e pjesëmarrjes qytetare. Koordinimi ndërmjet organeve vendore dhe organizatave të shoqërisë civile, bizneseve, think tank dhe aktorëve të tjerë është i rëndësishëm për të rritur ndërgjegjësimin dhe të kuptuarit e të dhënave të hapura si një mekanizëm transparence për forcimin e qeverisjes vendore.

Praktikat e mira

Open Data Kosovo është organizatë jofitimprurëse e themeluar në vitin 2014 që promovon hapjen dhe transparencën e punës së institucionit publik përmes teknologjisë. Open Data Kosovo promovon idenë se të dhënat e qeverisjes duhet të jenë të disponueshme lirshëm për këdo që t'i përdorë dhe ribotohen sipas dëshirës, pa kufizime nga e drejta e autorit, patentat ose mekanizmat e tjerë të kontrollit.  Open Data Kosovo ofron një numër projektesh shumë efikase dhe novatore dhe secili prej këtyre projekteve ofron zgjidhje digjitale. Open Data Kosovo synon të bartë rëndësinë e teknologjisë së informacionit në rritjen e transparencës dhe zgjidhjen e problemeve të ndryshme brenda shoqërisë.

I konceptuar në vitin 2013 si një qendër online me një ndalesë, e-Albania është portali qeveritar ku qytetarët mund të marrin informacion të detajuar mbi shërbimet publike dhe dokumentet zyrtare në mënyrë elektronike. Portali administrohet nga Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit dhe synon të përmirësojë ofrimin e shërbimeve, të zvogëlojë kohën e ofrimit të shërbimeve, të shmangë burokracitë dhe të ulë korrupsionin e institucioneve publike, përfshirë edhe organet e vetëqeverisjes vendore. Të 500 shërbimet elektronike të ofruara në portal janë të dedikuara për një gamë të gjerë perdoruesish, si qytetarë të papunë, biznese, pronarë, studentë, të moshuar, shqiptarë që jetojnë jashtë vendit, nëpunës civilë etj. Këto shërbime klasifikohen sipas kategorive dhe institucioneve. Sipas informacionit që gjendet në portal, shërbimet e çertifikimit, të administruara nga organet e vetëqeverisjes vendore, janë shërbimet elektronike më të përdorura në portalin e-Albania.

Prokurimi publik

Prokurimi publik i referohet procesit me të cilin autoritetet publike, përfshirë autoritetet lokale, blejnë punë, mallra ose shërbime. Ai është një pjesë thelbësore e ofrimit të shërbimit publik për autoritetet lokale dhe rajonale; prokurimi efikas dhe me kosto efektive është thelbësor për qeverisjen e mirë.

Standardet ndërkombëtare

Pasi që prokurimi publik përfshin një pjesë të madhe të shpenzimeve publike dhe transferimin e burimeve publike tek sektori privat ose tek organizatat jofitimprurëse, ai është veçanërisht i ndjeshëm ndaj korrupsionit. Autoritetet publike duhet të vendosin teknologji të reja për të rritur transparencën mbi prokurimet publike dhe për të inkurajuar aktorët e rinj ekonomikë që të hyjnë në proceset e ofertimit me besimin se konkurrenca e lirë dhe e ndershme zbatohet. Duke postuar të gjithë tenderët në një platformë të përbashkët online, shfaqja e tenderëve të pabotuar dhe shpërblimeve direkte do të minimizohet. Përdorimi i kontratave të hapura dhe zgjidhjeve të hapura të ofertave gjithashtu mundësojnë një kontroll më të madh të procesit, duke zvogëluar më tej hapësirën për praktika korruptive. Sistemet e hapura të kontraktimit përfshijnë një efekt parandalues, sepse zyrtarët do të përmbahen nga manipulimi i procesit të kontraktimit nëse e dinë që shpalosja gjithëpërfshirëse e proceseve të ofertimit dhe kontraktimit do të zbulohen.

Autoritetet vendore duhet të sigurojnë që ekziston një sistem gjithëpërfshirës për të monitoruar pajtueshmërinë me legjislacionin e prokurimit publik dhe se ekziston një mekanizëm i përgjegjshëm për shqyrtimin e ankesave, përfshirë përgjigjet e shpejta dhe gjithëpërfshirëse. Autoritetet gjithashtu duhet të monitorojnë zbatimin e kontratës, në veçanti kohëzgjatjen dhe rritjen e kostos, për të siguruar që përfitimet në lidhje me vlerën për para dhe cilësinë e dorëzimit të mos rrezikohen gjatë zbatimit të kontratës.

Konventat dhe standardet ndërkombëtare të mëposhtme lidhen me prokurimin publik:

Konteksti i brendshëm

Prokurimi publik ka qenë prej kohësh një nga sektorët më të kritikuar nga shoqëria civile dhe media në Kosovë* për shkak të aferave të ndryshme korruptive përmes tenderëve publik. Megjithatë, pas krijimit të sistemit të prokurimit elektronik, Kosova* ka bërë një hap përpara në rritjen e transparencës dhe llogaridhënies. Megjithatë, mungesa e kontrollit mbi cilësinë e punimeve ose të mirave materiale, shërbimeve dhe gjithçka tjetër që autoritetet publike prokurojnë përmes tenderëve publikë mbetet një shqetësim. Kosova* është përpjekur të ndryshojë Ligjin për Prokurimin Publik përmes ndryshimeve që kanë për qëllim avancimin e transparencës dhe llogaridhënies të zyrtarëve publikë, autoriteteve kontraktuese dhe kontraktorëve.

Në nivel lokal, prokurimi kryhet nga zyrat komunale të prokurimit ndërsa, në nivelin qendror, prokurimi kryhet nga Autoriteti Qendror i Prokurimit. Kompetencat e këtij Autoriteti janë zhvillimi i prokurimeve të përbashkëta për Autoritetet Kontraktuese, kryerja e aktiviteteve të prokurimit në emër të tyre dhe ndihma në kryerjen e aktiviteteve të prokurimit. Komisioni Rregullativ i Prokurimit Publik (KRPP) është një institucion i pavarur i themeluar me ligj dhe me mision për të zhvilluar, operuar dhe mbikëqyrur sistemin e prokurimit publik në Kosovë*. Misioni i tij gjithashtu përfshin funksionimin dhe mbikëqyrjen e sistemit elektronik të prokurimit publik në Kosovë* (E‑Prokurimi).

Një autoritet tjetër me një rol të rëndësishëm në sistemin e prokurimit publik është Organi Shqyrtues i Prokurimit. Ky organ është themeluar me vendim të Kuvendit të Kosovës* në përputhje me Ligjin për Prokurimin Publik. Kompetencat e këtij organi janë rishikimi i aktiviteteve të prokurimit publik që kryhen nga Autoritetet Kontraktuese pasi njëra palë të ketë paraqitur një ankesë.

Shqipëria po ecën mesatarisht mirë në prokurimet publike. Disa përparime janë bërë gjatë vitit të kaluar, veçanërisht duke amenduar ligjin për koncesionet dhe partneritetet publiko-private (PPP) për të hequr bonusin për propozimin e pakërkuar në përputhje me rekomandimet e Komisionit Evropian dhe miratimin e ligjit të ri për mbrojtjen dhe sigurinë prokurimit. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për të përmirësuar pajtueshmërinë me procedurat dhe për të parandaluar korrupsionin në ciklin e prokurimit.

Në kuadër të masave drejt rritjes së transparencës dhe luftës kundër korrupsionit, nga viti 2009 të gjitha procedurat e prokurimit publik në Shqipëri kryhen përmes një platforme elektronike. Aplikimi i sistemit të prokurimit elektronik ka qenë një sfidë e madhe dhe një arritje e madhe në të njëjtën kohë, për sistemin shqiptar të prokurimit publik, në krahasim me modelin e bazuar në letër.

Bazuar në analizën e të dhënave, dhe vlerësimet e bëra pas një eksperience disa vjeçare me platformën e prokurimit elektronik, janë bërë përmirësime në vitin 2016, duke synuar rritjen e mëtejshme të transparencës në sistemin e prokurimit.

Përmirësimi dhe përdorimi i sistemit të prokurimit elektronik, si një mjet për të rritur transparencën dhe luftuar korrupsionin, ndihmoi shumë në përmirësimin e performancës së sistemit të prokurimit në Shqipëri. Elementi më të rëndësishme për të shfaqur ndikimin është reduktimi i numrit të shpërblimeve të drejtpërdrejta të tenderëve të pabotuar i cili u ul nga 30% të numrit të përgjithshëm të procedurave të prokurimit (që përfaqëson mesataren gjatë periudhës 2009-2017) në 2.5% në 2019.

Legjislacioni

Ligji për Prokurimin Publik, i cili rregullon këtë fushë specifike, është ndryshuar disa herë brenda një periudhe të shkurtër kohore. Është ndryshuar dhe plotësuar me Ligjin Nr. 04/L‑237, Ligjin Nr. 05/L‑068 dhe Ligjin Nr. 05/L‑092. Neni 2 i ligjit i detyron qartë të gjithë autoritetet kontraktuese që të kryejnë të gjitha aktivitetet e prokurimit bazuar në këtë ligj dhe ndryshimet që kanë ndodhur gjatë viteve. Kapitulli II i ligjit përcakton parimet e përgjithshme mbi të cilat Prokurimi Publik duhet të kryhet në Kosovë*, të cilat janë: ekonomia dhe efikasiteti, barazia gjatë trajtimit dhe mosdiskriminimi.

Legjislacioni bazë aktual në fushën e prokurimit publik përbëhet nga Ligji Nr. 9643, “Për Prokurimin Publik”, i amenduar, dhe Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 914/2014 “Për miratimin e rregullave të prokurimit publik”, i amenduar. Këto instrumente ligjore bazohen në Direktivën 2004/18/KE mbi koordinimin e procedurave të prokurimit për dhënien e kontratave të punimeve publike, kontratave të furnizimeve publike dhe kontratave të shërbimeve publike ”(Direktiva e Sektorit Publik), Direktiva 2004/17/KE që koordinon subjektet e procedurave të prokurimit që funksionojnë në sektorin e ujit, energjisë, transportit dhe shërbimeve postare” (Direktiva e Shërbimeve Komunale), të cilat tashmë janë shfuqizuar nga Direktivat e reja të vitit 2014, si dhe në Direktivën 2007/66/KE të Parlamentit dhe Këshillit Evropian të datës 11 dhjetor 2007 që ndryshon Direktivat 89/665/KE dhe 92/13/KE në lidhje me rritjen e efikasitetit për procedurat e rishikimit të kontratave publike.

Gjithashtu, legjislacioni në fushën e prokurimit publik përmban dy vendime të Këshillit të Ministrave, të cilat rregullojnë më tej prokurimin e përqendruar në nivel qeveritar, përkatësisht VKM-ja nr. 81/2018 “Për krijimin, organizimin dhe funksionimin e Agjencisë së Blerjeve të Përqendruara” dhe VKM-ja nr. 82/2018 “Për ngarkimin e Agjencisë së Blerjeve të Përqendruara për kryerjen e procedurave të prokurimit publik, në emër dhe për llogari të Kryeministrisë, ministrive dhe institucioneve të varësisë, për disa mallra dhe shërbime”.

Në fushën e prokurimit publik, legjislacioni shqiptar përfshin koncesionet dhe PPP-të, të cilat rregullohen nga Ligji 125/2013 “Për koncesionet dhe partneritetin publik-privat”, i amenduar, bazuar në Direktivën 2014/23/BE mbi dhënien e kontratave të koncesionit. Ky ligj mbështetet gjithashtu nga tre akte nënligjore, përkatësisht: VKM-ja nr. 280/2020 “Për miratimin e rregullores për mënyrën e funksionimit të komitetit përzgjedhës së projekteve të koncesionit/PPP dhe kriteret për vlerësimin e kërkesave të autoriteteve kontraktuese për mbështetje me ekspertizë të specializuar”, VKM-ja Nr. 285/2020 "Për organizimin dhe funksionimin e Agjencisë së Trajtimit të Koncesioneve (ATRAKO)".

Dispozitat ligjore në lidhje me Avokatin e Popullit për Prokurimet përbëjnë një garanci shtesë për qytetarët dhe subjektet private.  

Udhëzimet

Komisioni Rregullativ i Prokurimit Publik përmes uebsajtit të vet (e-prokurimi.rks-gov.net) ndihmon autoritetet kontraktuese dhe operatorët ekonomikë që të operojnë me prokurimin publik. Autoritetet kontraktuese kanë një manual të detajuar, një manual video, dhe një manual të menaxhimit të kontratave dhe vlerësimin e performancës e cila përfshin një video shpjeguese. Operatorët ekonomikë gjithashtu kanë një manual, i cili shpjegon në mënyrë të detajuar procesin e regjistrimit, përgatitjen e ofertave, kërkimin e avancuar, etj.

Shqipëria ka një portal elektronik qendror për prokurimet publike të administruar nga Agjencia e Prokurimit Publik, ku publikohen njoftimet për tender dhe kontrata, si dhe informacione dhe udhëzime të tjera të rëndësishme. Përdorimi i portalit është i detyrueshëm, duke përfshirë edhe prokurimet me vlerë të ulët. Dokumentet standarde për tender për çdo lloj procedure dhe kontrate publikohen në faqen e internetit të APP-së, dhe regjistri i parashikimeve të prokurimeve publike përgatitet dhe publikohet në internet.

Deri në fund të vitit 2019, regjistri i koncesioneve përmbante informacion për 224 PPP, pesë prej të cilave ishin nënshkruar në vitin 2019. Edhe pse kërkohet me ligj, analiza plotë e vlerës për para ende nuk realizohet në mënyrë sistematike para miratimit të të gjitha PPP-ve. Ministria e Financave dhe Ekonomisë bëri përpjekjet fillestare për të vendosur monitorimin dhe raportimin e rregullt mbi PPP-të. Aftësitë teknike dhe kapaciteti për të hartuar dhe vlerësuar koncesionet dhe PPP-të kërkojnë zhvillim të mëtejshëm.

APP kohët e fundit ka përforcuar për rolin e saj monitorues dhe aplikon një sistem monitorimi për të vlerësuar performancën e prokurimit, pajtueshmërinë e prokurimit dhe, prej vitit 2019, zbatimin e kontratave, me informacion në dispozicion për 1,006 kontrata. Sistemi i monitorimit bazohet në një sërë treguesish të performancës. Ende ka nevojë për: (i) mbështetje të mëtejshme për autoritetet kontraktore; (ii) forcimin e sistemit të prokurimit elektronik; (iii) monitorimin e zbatimit të kontratës; dhe (iv) analizën e trendeve të tregut në prokurimin publik.

Praktikat e mira

Kosova* ka krijuar Komisionin Rregullativ të Prokurimit Publik (KRPP) si një agjenci e pavarur rregullative sipas Ligjit për Prokurimin Publik. KRPP-ja është përgjegjëse për zhvillimin, funksionimin dhe mbikëqyrjen e përgjithshme të sistemit të prokurimit publik në Kosovë* dhe përgjegjësitë e tjera të përcaktuara me këtë ligj. KRPP-ja përdor një platformë të prokurimit elektronik (e-prokurimi.rks-gov.net) të publikojë kontrata publike, të cilat mund të publikohen nga vetë autoritetet kontraktuese.

E-prokurimi u mundëson të gjitha institucioneve publike të kryejnë aktivitete prokurimi në internet. Bizneset mund të aplikojnë dhe të marrin informacion për kontratat publike. Një transparencë e tillë e bën pranimin e ofertave dhe materialeve shoqëruese, të kërkuara për tenderin, më të sigurt dhe më të mbrojtur nga manipulimet e mundshme. Gjatë vitit 2019 ishin 12,461 kontrata publike të regjistruara në platformë, rreth 7,650 operatorë ekonomikë dhe 20,500 përdorues.

Qytetarët kanë qasje në këtë portal dhe mund të monitorojnë aktivitetet e institucioneve publike. Kjo platformë po luan një rol kyç gjatë pandemisë COVID-19 pasi u mundëson institucioneve publike të vazhdojnë punën dhe funksionimin e tyre.

Në vitin 2015, Agjencia e Prokurimit Publik së bashku me Komisionin e Prokurimit Publik dhe Institucionin e Kontrollit të Lartë të Shtetit (KLSH) ishin përfituesit e projektit të Bankës Botërore "Përmirësimi i monitorimit të përputhshmërisë dhe rritja e transparencës në prokurimet publike në Shqipëri”, i cili filloi të zbatohej në 2016 .

Qëllimi i këtij projekti është të mbështesë Qeverinë e Shqipërisë për të përmirësuar dhe forcuar më tej sistemin e monitorimit të përputhshmërisë me ligjin e prokurimit publik, përmirësimin e mekanizmave të shqyrtimit të ankesave, ngritjen e kapaciteteve të KLSH në lidhje me kontrollin e kontratave të prokurimit publik në Shqipëri, krijimin e Arkivimit e Procedurave të Prokurimit Elektronik.

APP ka vazhduar të forcojë kapacitetet e stafit teknik në aktivitetet operacionale dhe ka zhvilluar seanca online dhe informative mbi kuadrin ligjor përkatës.

Më tej, zhvillimi i qeverisjes elektronike u fokusua për të bërë një ndryshim në nivelin qendror dhe kryesisht në shërbimin publik qeveri-biznes (Qeveri-Biznes-G2B) dhe G2G (Qeveri-Qeveri). Krijimi i Qendrës Kombëtare të Licencimit, Qendrës Kombëtare të Regjistrimit, zgjerimi i infrastrukturës GovNET (G2G), krijimi i infrastrukturës për ndërveprim, taksat elektronike, prokurimet elektronike, dogana elektronike, patentat elektronike, shërbimet elektronike të gjobave, Regjistri Kombëtar i Gjendjes Civile, lëshimi i dokumentit biometrik, etj., janë disa nga zhvillimet kryesore që mund të konsiderohen si praktika të mira në lidhje me prokurimin.

Auditimi i jashtëm

Auditimi i jashtëm është një kontroll i rregullt, i pavarur i llogarive dhe informacioneve financiare për të siguruar që paratë publike të përdoren në mënyrë të përshtatshme dhe efektive. Auditimet e jashtme ndërmerren në përputhje me ligjet dhe rregullat përkatëse për të mbështetur ata që janë jashtë qeverisë për ta mbajtur atë përgjegjës. Përveç auditimit të pasqyrave financiare të institucioneve buxhetore lokale, auditimi i jashtëm mund të shikojë përtej financave për të vlerësuar performancën e qeverisë kundrejt objektivave të saj, ose në ofrimin e programeve dhe shërbimeve.

Standardet ndërkombëtare
Konteksti i brendshëm

Auditori i Përgjithshëm i Kosovës* është institucioni më i lartë i kontrollit ekonomik dhe financiar; Zyra Kombëtare e Auditimit (ZKA) është një institucion i pavarur që mbështet Auditorin e Përgjithshëm në kryerjen e detyrave të tij/saj. Aktivitetet e auditimit luajnë rol të rëndësishëm në sigurimin e ruajtjes së interesit të tatimpaguesve dhe aktorëve të tjerë duke rritur llogaridhënien publike. 

Auditori i Përgjithshëm i raporton Kuvendit të Kosovës* dhe ka të drejtë të kontrollojë të gjitha proceset financiare dhe administrative, si dhe aktivitetet, programet dhe projektet e tjera të menaxhuara nga institucionet publike, përfshirë procesin dhe të ardhurat nga shitja e pasurive, privatizimet dhe koncesionet. Raportet e përpiluara nga Zyra Kombëtare e Auditimit synojnë promovimin e llogaridhënies dhe sigurimin e një baze solide për të mbajtur parasysh menaxherët e secilës organizatë buxhetore duke rritur kështu besimin e publikut në mënyrën se si shpenzohen fondet publike.

Zyra Kombëtare e Auditimit është themeluar nga Misioni për Administrim të Përkohshëm i Organizatës së Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK). Si një nga institucionet më të rëndësishme në Kosovë*, për më shumë se 10 vjet Zyra Kombëtare e Auditimit është kryesuar nga një auditor ndërkombëtar, i cili ka kryer mandatin e dhënë me mbështetjen e personelit lokal.

Gjatë vitit 2019, ZKA vazhdoi të rrisë portofolin e auditimeve, duke përfshirë më shumë ndërmarrje publike dhe organizata buxhetore. Në total, ZKA kreu 119 auditime të rregullsisë (Auditimi i Raportit Vjetor Financiar të Kosovës* Buxheti i vitit 2019, 95 organizata buxhetore (27 institucione të nivelit qendror, 30 institucione të pavarura dhe 38 institucione të nivelit lokal, 14 ndërmarrje publike dhe 9 auditime të projekteve (financuar nga donatorët) dhe 13 auditime të performancës.

Anëtarësimi i plotë në Organizatën Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit (INTOSAI) konsiderohet si një nga arritjet më të mëdha në historinë e auditimit të jashtëm të sektorit publik në Kosovë*. Ky anëtarësim mundësoi shkëmbimin e njohurive dhe përvojave me Institucionet Supreme të Auditimit të 194 shteteve anëtare të kësaj Organizate me qëllim zhvillimin e kapaciteteve institucionale për zbatimin e detyrave dhe përgjegjësive me integritet të lartë profesional.

Në Shqipëri është i kufizuar auditimi i jashtëm. Për shembull, në vitin 2013, vetëm 8% e subjekteve publike (që përbëjnë 40% të shpenzimeve buxhetore) janë audituar. Kontrolli i Lartë i Shtetit si insitucion pavarur publikon një raport vjetor mbi zbatimin e buxhetit.  Megjithatë, aktualisht nuk ka ndonjë çertifikim apo opinion auditi mbi pasqyrat financiare individuale të institucioneve buxhetore qendrore apo vendore, ose mbi deklaratën e konsoliduar fiskale.

Legjislacioni

Institucioni i Auditorit të Përgjithshëm u integrua në Kushtetutën e Kosovës* në vitin 2008 dhe, menjëherë pas kësaj, u miratua Ligji për Themelimin e Zyrës së Auditorit të Përgjithshëm dhe Zyrës së Auditimit të Kosovës*.

Në qershor 2016, Kuvendi i Kosovës* shpalli Ligjin për Auditorin e Përgjithshëm dhe Zyrën Kombëtare të Auditimit, e cila e zëvendësoi atë të vjetër. Ai shënoi kompletimin e kornizës ligjore për auditimin dhe pronësinë e plotë të këtyre institucioneve vendore.

Neni 13 i Ligjit Nr. 139/2015 “Për vetëqeverisjen vendore” përcakton që “njësitë e vetëqeverisjes vendore i nënshtrohen kontrollit të jashtëm financiar nga organet e qeverisjes qendrore për përdorimin e fondeve të kushtëzuara dhe/ose të deleguara që financohen nga Buxheti i Shtetit dhe/ose fondet e ndihmës së huaj, të alokuara tek njësitë e vetëqeverisjes vendore, sipas marrëveshjeve të nënshkruara nga qeverisja qendrore”. Për më tepër, sipas nenit 43 të të njëjtit ligj, çdo njësi e vetëqeverisjes vendore i nënshtrohet auditimit të jashtëm nga Kontrolli i Lartë i Shtetit dhe çdo raport auditimi duhet t'i vihet në dispozicion publikut. Në rrethana të jashtëzakonshme, organet ekzekutive vendore mund t'i nënshtrohen auditimeve të kryera nga kompani të specializuara auditimi.

Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) është institucioni më i lartë i auditimit të jashtëm në Shqipëri. Në përputhje me funksionet, të drejtat dhe detyrat e tij, përveç rolit të auditimit, KLSH mund t’u drejtohet organeve të ndjekjes penale në rastet kur ndjekja e mëtejshme e zbulimeve nga auditimi është kompetencë e tyre, dhe t’u drejtohet organeve më të larta shtetërore të kompetencës në rast të moszbatimeve të rekomandimeve të dhëna prej tij, siç përcaktohet  në nenin 15 të Ligjit Nr.154/2014 “Për organizimin  dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”.

Udhëzimet

Auditimi është një ekzaminim i kualifikuar i pajtueshmërisë ose performancës ligjore dhe financiare, i kryer për të kënaqur kërkesat e menaxhmentit (auditimi i brendshëm), ose një entitet të auditimit të jashtëm, ose ndonjë auditor tjetër të pavarur, për të përmbushur detyrimet ligjore (auditimi i jashtëm). Përveç Ligjit për Auditorin e Përgjithshëm dhe Zyrën Kombëtare të Auditimit, Zyra e Auditorit të Përgjithshëm hartoi Udhëzuesin e Menaxhimit të Cilësisë së Auditimit dhe Udhëzues për Auditim të Performancës.

Për të rritur transparencën lidhur me standardet e llogaridhënies dhe pasqyrat financiare, autoritetet publike duhet të krijojnë një regjim të konsoliduar të kontrollit të brendshëm buxhetor, të prodhojnë raporte vjetore publike dhe të kryejnë një auditim të jashtëm të këtyre raporteve vjetore Autoritetet vendore këshillohen që të bëjnë publike raportet e auditimit të jashtëm, dhe të ndjekin Guidën mbi Raportimin e Auditimit të publikuar nga Kontrolli i Lartë i Shtetit.

Praktikat e mira

Bazuar në Raportin Vjetor të ZKA-së, 2019 Zyra kreu Auditimet e Rregullsisë në 38 komuna dhe dha 488 rekomandime për institucionet e nivelit lokal. Trendi në rënie i numrit të rekomandimeve gjatë 3 viteve të fundit (600 në vitin 2017 dhe 585 në vitin pasardhës) është një tregues se autoritetet komunale po i marrin rekomandimet e ZKA-së më seriozisht dhe po bëjnë përpjekje për t'i adresuar ato. I njëjti raport tregon se mbi gjysma e rekomandimeve të dhëna në vitin 2018 janë zbatuar plotësisht ose pjesërisht nga autoritetet komunale (217 rekomandime ose janë të plota dhe 78 janë zbatuar pjesërisht).

Bashkia Fier është një ndër bashkitë më të mëdha në Shqipëri. Me mbështetjen e projektit të USAID për planifikimin dhe qeverisjen vendore, në vitin 2016 Bashkia iu nënshtrua një vlerësimi të jashtëm mbi shpenzimet publike bazuar në metodologjinë e Shpenzimeve Publike dhe Përgjegjshmërisë Financiare, me qëllim mundësimin e një analize të pikave të forta dhe të dobëta të sistemit të manaxhimit të financave publike.

Pikat e dobta të përmendura në vlerësimin e PEFA përfshijnë sfidat në përdorimin efikas të burimeve dhe ofrimin e shërbimeve. Këto dobësi adresohen nga raportet e auditimit të jashtëm të përgatitura nga Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) të cilat përgatiten çdo dy vjet. Këto raporte të KLSH-së kanë shërbyer si hapa që ndihmojnë për të korrigjuar këto dobësi.

Financimi i subjekteve politike

Financimi i subjekteve politike dhe fushatave zgjedhore është një komponent i domosdoshëm i procesit demokratik. Ai mundëson shprehjen e mbështetjes politike dhe konkurrencës në zgjedhje. Parimet që qeverisin financimin e subjekteve politike duhet të përfshijnë drejtësinë në shpërndarjen e fondeve shtetërore, rregulla strikte në lidhje me transparencën dhe kufijtë e madhësisë së donacioneve private, kufijtë e shpenzimeve të fushatës, transparencën e plotë të financimit dhe shpenzimeve, komisionet e pavarura zgjedhore, auditimin e pavarur të financimit të fushatës, dhe vendosjen e vazhdueshme të sanksioneve proporcionale ndaj kandidatëve dhe partive politike që shkelin rregullat (të tilla si gjobat ose zvogëlimi i kontributeve shtetërore në fushatat e ardhshme zgjedhore).

Standardet ndërkombëtare

Rregullat e qarta dhe raportimi transparent i financimit dhe shpenzimeve të fushatës politike janë thelbësore për të ruajtur besimin tek kandidatët politikë, subjektet politike dhe institucionet qeveritare. Një çekuilibër në financimin e subjekteve politike mund të rezultojë në një avantazh të padrejtë, duke i dhënë ndikim të panevojshëm interesave të ngushta të fuqishme, duke rrezikuar që politikat të "kapen" nga interesa të ngushta private, duke u shërbyer qëllimeve të tyre mbi interesin publik.

Mekanizmat dhe rregullat për kufizimet në financimin politik të partive, dhe në financimin shtetëror të fushatave politike, duhet të hartohen në atë mënyrë që të sigurojë një fushë të barabartë loje për kandidatët e ndryshëm politikë dhe partitë që konkurrojnë në zgjedhje dhe shërben për të ruajtur pavarësinë e forcave politike nga mbështetësit financiarë.

Konventat dhe standardet ndërkombëtare të mëposhtme lidhen me financimin e subjekteve politike:

Konteksti i brendshëm

Financimi i subjekteve politike është një nga çështjet më të diskutuara në Kosovë*. Pavarësisht nga korniza ligjore, financimi i subjekteve politike dhe fushatave të tyre nuk ka transparencë dhe legjislacioni përkatës mbetet i zbatuar dobët. Shoqëria civile dhe bashkësia ndërkombëtare kanë kritikuar subjektet politike në Kosovë* për mungesën e transparencës kur bëhet fjalë për raportimin e të ardhurave dhe shpenzimeve.

Në këtë mënyrë, Ligji për Financimin e Subjekteve Politike është ndryshuar dhe përfunduar në vitin 2012 dhe 2013 me qëllim të rritjes së transparencës dhe llogaridhënies së subjekteve politike. Një nga ndryshimet që u bënë kishte të bënte me kontrollin financiar të subjekteve politike. Ligji i ndryshuar rregullon që Kuvendi i Kosovës* të auditojë raportet vjetore financiare dhe raportet e pasqyrave financiare të fushatës të subjekteve politike para se Komisioni Qendror i Zgjedhjeve t'i publikojë ato. Për të zbatuar këtë detyrim ligjor, Kuvendi i Kosovës* së bashku me Komisionin për Mbikëqyrjen e Financave Publike përzgjedh përmes një konkursi publik të paktën 10 auditorë të licencuar për të audituar këto raporte. Megjithatë, ky ndryshim ligjor nuk e përmirësoi situatën dhe as nuk e rriti transparencën për shkak të faktit se Kuvendi nuk arriti të përzgjedhë auditorë të jashtëm. Rrjedhimisht, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve nuk publikoi raporte të subjekteve politike për vite me radhë.

Si rezultat, shoqëria civile dhe organizatat ndërkombëtare në Kosovë* rekomanduan që Ligji për Financimin e Subjekteve Politike të ndryshohet. Në qershor të vitit të kaluar, 100 organizata të shoqërisë civile protestuan kundër projektligjit për financimin e subjekteve politike duke pretenduar se ai shkelte Kushtetutën e Kosovës* dhe rregulloret ndërkombëtare të financimit të partive. Që nga viti 2017, Agjenda për Reforma Evropiane thekson nevojën për të ndryshuar Ligjin për Financimin e Subjekteve Politike. Raporti i Komisionit Evropian për Kosovën* gjithashtu thekson nevojën për të forcuar më tej procesin zgjedhor dhe miratimin dhe zbatimin e ligjeve për të adresuar korrupsionin e nivelit të lartë në përputhje me opinionet e Komisionit Evropian për Demokraci përmes Ligjit (Komisioni i Venedikut).

Në vitin 2018, Qeveria e Kosovës* krijoi një grup punues për të ndryshuar Ligjin për Financimin e Subjekteve Politike dhe Ligjin për Zgjedhjet e Përgjithshme. Pasi grupi i punës hartoi një ligj të ri për financimin e partive politike, ai u dërgua për opinion në Komisionin e Venedikut. Pas mendimit të Komisionit të Venedikut, Qeveria vazhdoi me hartimin për miratim në Kuvendin e Kosovës* pasi bëri disa ndryshime në lidhje me alokimet për fondin e demokratizimit.

Në Kuvend, projektligji u trajtua nga Komisioni për Buxhet dhe Financa, i cili krijoi një grup punues për draftim. Shoqëria civile, organizatat ndërkombëtare dhe anëtarët e Kuvendit u përjashtuan nga ky grup punues, duke e mbajtur atë shumë të mbyllur dhe larg publikut. Ky grup punues bëri ndryshime të mëdha në draftin e propozuar - shumë prej tyre në kundërshtim me opinionin e Komisionit të Venedikut. Më vonë, në vitin 2019, shoqëria civile kërkoi tërheqjen e projektligjit pasi vlerësoi se ndërhyrjet e bëra në të nga grupi i punues ulën transparencën dhe llogaridhënien e partive politike ndaj publikut.

Në këtë mënyrë, Qeveria e tërhoqi ligjin nga Kuvendi. Në korrik 2020, Qeveria e re riaktivizoi hartimin e ligjit, duke kërkuar paraprakisht opinionin e shoqërisë civile. Në shtator 2020, Qeveria dërgoi projektligjin në Kuvend, ku pritej të rishikohej dhe të votohej deri në fund të vitit 2020; megjithatë, për shkak të shpërbërjes së Kuvendit, pritet që projektligji të votohet në legjislaturën e mëpastajme.

Në vitin 2020, Shqipëria adresoi një pjesë të rekomandimeve të OSBE për përmirësimin e organizimit të zgjedhjeve. Miratimi i reformës zgjedhore, edhe pse pjesërisht pozitiv, përfshiu edhe ndryshime që u shtuan pa pëlqimin e opozitës. Konkluzionet nga takimi i Këshillit të Bashkimit Evropian në Mars përcaktojnë se para konferencës së parë ndërqeveritare për hapjen e negociatave midis Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian, "Shqipëria duhet të miratojë reformën zgjedhore plotësisht në përputhje me rekomandimet e OSBE/ODHIR, duke siguruar financim transparent të partive politike dhe fushatave elektorale”. Për më tepër, kuadri i negociatave, i cili duhej të miratohej nga Këshilli, duhet të pasqyrojë se Shqipëria ka zbatuar reformën zgjedhore sipas marrëveshjes dhe se Gjykata Kushtetuese ka nxjerrë një vendim përfundimtar mbi ligjshmërinë e zgjedhjeve vendore të qershorit 2019.

Legjislacioni

Aktualisht, financimi i subjekteve politike është i rregulluar me Ligjin për Financimin e Subjekteve Politike. Ky ligj përcakton mënyrat dhe kushtet e financimit të subjekteve politike në Kosovë*, dhe rregullon administrimin, monitorimin dhe raportimin për shpenzimin e të ardhurave të partive politike në mënyrë që të rritet transparenca.

Sipas këtij ligji, burimet financiare dhe materiale të subjekteve politike janë tarifat e anëtarësimit, donacionet, financimi nga buxheti i Kosovës*, pasuritë dhe të ardhurat nga aktivitetet e subjektit politik siç janë publikimet, shitja e materialeve reklamuese, etj. Subjekteve politike u kërkohet të dorëzojnë një raport financiar vjetor në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve. Ky raport financiar përfshin bilancet, pasqyrat e fitimit dhe humbjes dhe një gjendje që tregon çdo pagesë të bërë ndaj një personi tjetër gjatë periudhës raportuese.

Financimi publik i subjekteve politike bëhet përmes Buxhetit të Kosovës*, nga Fondi për Mbështetjen e Subjekteve Politike. Sipas Ligjit për Financimin e Subjekteve Politike, Kuvendi i Kosovës* mund të ndajë deri në 0.05% të Buxhetit për financimin e fushatave zgjedhore qendrore dhe lokale.

Ligji gjithashtu parashikon dënime në rastet kur partitë politike shkelin dispozitat dhe detyrimet e përcaktuara në të. Për të rritur transparencën, ligjet e ndryshuara kanë rritur gjobat për shkelje të dispozitave të ligjit. Në rastet kur partitë politike nuk paguajnë detyrimet e saj si gjobat e vendosura nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve, detyrimet tatimore ose detyrimet që dalin nga ekzekutimi i vendimeve përfundimtare të gjykatës, atëherë kjo shumë zbritet nga buxheti i ndarë partisë politike nga Fondi për Mbështetjen e Subjekteve Politike.

Financimi i partive politike rregullohet me Ligjin Nr. 8580 “Për Partitë Politike” dhe me Kodin Zgjedhor të Shqipërisë të miratuar me Ligjin Nr. 10019, të amenduar.

Paragrafi 2 i nenit 15/1 i ligjit të lartpërmendur përcakton se «Financimi i partive politike udhëhiqet nga parimi i transparencës. Të dhënat për burimet financiare të palëve, si dhe për shpenzimet e tyre publikohen kurdoherë”.

Ky ligj i jep të drejtë Komisionit Qendror Zgjedhor (KQZ) si organi përgjegjës për monitorimin dhe mbikëqyrjen e financimit të partive politike, duke siguruar që ai është në përputhje me rregullat e përcaktuara, dhe për ta bërë këtë, partitë politike janë të detyruara t’i paraqesin raportet financiare një herë në vit KQZ. Më tej, KQZ ka të drejtë të vendosë shumat specifike të financimit publik që do të marrë secila parti në formën e financimit financiar vjetor të parashikuar nga ligji, duke ndjekur udhëzimet e përcaktuara nga neni 19 i këtij ligji "Për Partitë Politike".

Neni 23/1 i Ligjit Nr. 8580 “Për Partitë Politike” përcakton se «1. Çdo parti politike duhet të regjistrojë në një regjistër të posaçëm, sipas formatit të miratuar nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve, shumën e fondeve të përfituara nga çdo person fizik ose juridik, si dhe të dhëna që lidhen me identifikimin e qartë të dhuruesit. Në çdo rast, dhuruesi, në kohën e dhurimit, nënshkruan detyrimisht një deklaratë dhurimi, sipas formatit të miratuar nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve. Lista e personave, që dhurojnë shuma jo më pak se 100 mijë lekë, si dhe vlera përkatëse, duhet të bëhen kurdoherë publike.

2. Dhurimi i fondeve jopublike, me vlerë më të madhe se 100 mijë lekë, duhet të bëhet vetëm në një llogari të posaçme, të hapur në një bankë nga partia politike. Personi përgjegjës për financat në partinë politike, brenda tre muajve nga krijimi i partisë politike, deklaron pranë Komisionit Qendror të Zgjedhjeve numrin e llogarisë bankare, të hapur për këtë qëllim. Numri i llogarisë bankare për çdo subjekt politik publikohet në faqen zyrtare të internetit të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve.

3. Ndalohet përfitimi i fondeve jopublike, kryer nga subjekte që nuk deklarojnë identitetin e tyre apo identiteti i të cilëve është i papërcaktuar qartë nga partia politike përfituese e fondit jopublik.

4. Çdo shpenzim i kryer nga partia politike kryhet dhe dokumentohet duke respektuar legjislacionin tatimor në fuqi.

Ky nen është shumë i rëndësishëm në garantimin e transparencës për financimin e partive politike.

Kapitulli III/ 1 i ligjit “Për Partitë Politike” i quajtur “Fondet financiare dhe shpenzimet e partive politike gjatë fushatës zgjedhore” u shfuqizua me ligjin nr. 135/2020.

Sipas nenit 3, paragrafi 5/1 të Kodit Zgjedhor pranohet gjithashtu rëndësia e transparencës në “…Subjektet zgjedhore bartin detyrimin për transparencë dhe publikim të të ardhurave dhe shpenzimeve në zgjedhje kundrejt KQZ, personave të ngarkuar për kontrollim apo monitorimin dhe publikun”.

Neni 86 i këtij Kodi shpreh burimet e financimit të fushatës zgjedhore “Burimet e financimit të fushatës për subjektet zgjedhore janë:

a) ) fondet e dhëna paradhënie nga Buxheti i Shtetit për partitë politike të regjistruara si subjekte zgjedhore;

b) të ardhurat e vetë subjektit zgjedhor të krijuara sipas ligjit;

c) dhuratat për subjektin zgjedhor dhe kandidatët e tij, në vlerë monetare, natyrë ose

shërbime të dhëna, sipas nenit 92/1 të këtij ligji;

ç) huat ose kreditë e marra nga partitë politike ose kandidatët e tyre sipas ligjit. Në asnjë rast vlera e një huaje ose kredie nuk duhet të kalojë shumën e fondeve, sipas pikës 2 të nenit 92/1 të këtij ligji.”

Partitë politike të regjistruara në zgjedhje kanë përgjegjësi ligjore për të raportuar të ardhurat dhe shpenzimet e kandidatëve të tyre, dhe kandidatët gjithashtu duhet të respektojnë rregullimet në kufirin e lejueshëm të dhurimit. Edhe kandidatët e listës shumë emërore duhet t’i regjistrojnë të gjitha donacionet e marra, të sigurohen që donacionet në natyrë vlerësohen dhe regjistrohen si duhet dhe të mbajnë 1 (një) kopje të deklaratës që firmos dhuruesi. Kandidatët mund të pranojnë donacione mbi 50,000 lekë vetëm nëpërmjet një llogarie të posaçme bankare, edhe nëse donacionet janë më të vogla se 50,000 lekë por kryhen me anë të bankës. Këto dhurime duhet të derdhen në llogarinë e posaçme të deklaruar në momentin e regjistrimit. Nëse kandidati vendos të mos pranojë dhurime të tilla (p.sh. kandidati vendos që donacionet të dërgohen tek llogaria e posaçme e partisë për fushatën), atëherë kandidati nuk e ka të detyrueshme të hapi një llogari bankare të posaçme.

Është e kundërligjshme nëse një subjekt zgjedhor apo edhe një kandidat pranon një dhurim nga një person fizik ose juridik që nuk deklaron identitetin e tij, apo identiteti i të cilit është i paqartë.

Udhëzimet

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve miratoi Rregullën Zgjedhore për Financimin e Subjekteve Politike dhe Sanksionet dhe Rregullën Zgjedhore për Kufizimin e Shpenzimeve të Fushatës dhe Deklarimin Financiar. E para rregullon në detaje procedurat për financimin, administrimin, mbikëqyrjen dhe transparencën e partive politike. Gjithashtu rregullon raportimin e partive politike. Për më tepër, ai përcakton ndëshkimet që Komisioni Qendror i Zgjedhjeve mund të shqiptojë kur Ligji për Financimin e Subjekteve Politike dhe Ligji për Zgjedhjet e Përgjithshme shkelen në çfarëdo forme.

Sipas Rregullores Zgjedhore për Kufizimin e Shpenzimeve të Fushatës dhe Deklarimin Financiar, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve përcakton shumën maksimale të shpenzimeve në një fushatë politike dhe asnjë parti politike nuk mund t'i tejkalojë ato. Çdo subjekt politik është i detyruar të paraqesë një raport për deklarimin financiar të fushatës. Ky rregull rregullon në detaje atë që ky raport duhet të përfshijë dhe përcakton sanksionet që do të shqiptoheshin në rastet kur dispozitat e këtij rregulli do të shkeleshin.

Me qëllim rritjen e transparencës dhe sigurimin e pajtueshmërisë me rregullat e financimit të fushatës, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) është i autorizuar të emërojë persona që kanë për detyrë të monitorojnë dhe ndjekin fushatën zgjedhore, përfshirë respektimin e ndalimeve për forma të caktuara të fushatës. Përveç kësaj, KQZ do të krijojë dhe mbajë një mjet në internet për qytetarët për të raportuar shkeljet e mundshme të rregullave dhe financimit të fushatës.

Ligji përcakton kufij për dhurimet dhe shpenzimet për financimin e fushatës dhe siguron kërkesa kryerjen e raportimit. Audituesit e zgjedhur nga KQZ mbikëqyrin respektimin e rregullave të financimit të fushatës para dhe pas ditës së zgjedhjeve. Rezultatet e auditimit do të publikohen nga KQZ e cila mund të vendosë sanksione për shkeljet financiare. Disa raporte të ODIHR për Misionin e Vlerësimit të Nevojave, bashkëbiseduesit ngritën shqetësime mbi transparencën e pamjaftueshme të financimit të fushatës.

Ndryshimet në Kodin Zgjedhor që lidhen me strukturën e KQZ, kishin për qëllim adresimin e rekomandimeve të mëparshme të ODIHR në lidhje me financimin publik dhe privat të fushatave dhe mbikëqyrjen e tij, transparencën e verifikimit të dokumenteve të nominimit të kandidatëve, përdorimin e burimeve publike për qëllime elektorale, mbrojtjen ligjore të njerëzve që raportojnë keqpërdorimin e burimeve administrative, mekanizmin e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve zgjedhore, etj.

Praktikat e mira

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve publikon raportet vjetore financiare dhe raportet e deklarimit financiar të partive politike. Zakonisht, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve publikon raportet vjetore financiare pas kryerjes së auditimit, gjë që kërkon kohë. Në vitin 2020, ndryshe nga vitet e mëparshme, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve publikoi raporte vjetore financiare të paaudituara të secilës parti politike para mbajtjes së zgjedhjeve. Fakti që ato raporte u publikuan para ditës së zgjedhjeve u konsiderua si një veprim që rrit transparencën në lidhje me punën dhe shpenzimet e partive politike.

Nuk ka shembuj të veçantë të praktikave të mira në Shqipëri lidhur me financimin e partive politike.