Ballina Vendet Rreziqet nga korrupsioni

Rreziqet nga korrupsioni

Në mungesë të etikës dhe llogaridhënies publike, lulëzojnë korrupsioni dhe keqpërdorimet, gjë që minon themelet e një shoqërie paqësore, të begatë dhe të drejtë.

Korrupsioni është një sfidë e madhe për demokracinë dhe sundimin e ligjit. Ai rezulton në vendime dhe shpërndarje të burimeve që nuk pasqyrojnë interesat e publikut dhe përqendrojnë fuqinë politike në duart e pak personave. Kjo nga ana tjetër bën që udhëheqësit dhe institucionet politike të humbasin legjitimitetin dhe besimin publik, gjë që zvogëlon aftësinë e tyre për të qeverisur.

Korrupsioni paraqet një kërcënim të madh për zhvillimin e qëndrueshëm, rritjen e varfërisë dhe pabarazisë. Rrjedhimisht, forcimi i vetëqeverisjes lokale dhe pjesëmarrja e tyre aktive në luftën kundër korrupsionit është një nga parakushtet thelbësore për zhvillimin demokratik. Korrupsioni në nivel lokal është fenomen specifik dhe kërkon një qasje specifike të përshtatur për komunat.

Korrupsioni gjithashtu bën që autoritetet lokale dhe rajonale të jenë joefikase dhe joefektive në ushtrimin e detyrave të tyre. Ai rezulton që vendimet të merren jo në bazë të asaj që është në interesin e shoqërisë në përgjithësi, por atë që është në interesat vetjake të vendimmarrësit dhe bashkëpunëtorëve të tyre. Ai çon në shpërdorimin e parasë publike, me dhënien e kontratave për ofruesit inferiorë dhe shpërndarjen e gabuar të buxheteve. Në rastin më të keq, korrupsioni u mundëson zyrtarëve publikë të përvetësojnë para dhe burime, duke përdorur pozitën e tyre për t'u pasuruar në kurriz të atyre që kanë për detyrë t'u shërbejnë.

Një nga sfidat kryesore për shoqëritë në mbarë botën është zhvillimi i sistemeve të përgjegjshme dhe transparente që ofrojnë shërbime publike efektive. Për shkak të afërsisë së tyre me publikun, pushtetet lokale janë të pozicionuara mirë për t'u marrë me këtë sfidë dhe për të luftuar dhe parandaluar korrupsionin në nivel lokal.

Nën trendin aktual të decentralizimit, autoriteteve lokale u jepen jo vetëm burime, por edhe fuqi diskrecionale për t'i përdorur ato burime. Kështu, pushtetet lokale kanë potencialin ose të ulin korrupsionin dhe të përmirësojnë shërbimet publike në nivel lokal ose, anasjelltas, të rrisin korrupsionin dhe të përkeqësojnë cilësinë e ofrimit të shërbimeve.

Korrupsioni gjithashtu mund të rezultojë në emërimin e zyrtarëve publik në bazë të favorizimit dhe jo meritës, që do të thotë se autoritetet lokale dhe rajonale nuk kanë qasje në talentin më të ndritshëm dhe më të mirë. Kjo nga ana tjetër krijon një mjedis pjellor për korrupsion të mëtejshëm dhe zvogëlon edhe më shumë efikasitetin dhe efektivitetin e administratës.

Organizatat joefikase dhe joefektive, të punësuar me individë të cilët e kanë fituar pozitat e tyre në bazë të kritereve të tjera por jo me meritë, rezultojnë në shërbime dhe infrastrukturë publike me cilësi të dobët, duke gërryer kështu besimin publik dhe legjitimitetin e institucioneve publike. Sidoqoftë, më e rëndësishmja, ata rezultojnë në kosto të konsiderueshme njerëzore, përfshirë varfërinë, vdekjet, sëmundjet dhe mundësitë e kufizuara të jetës.

Së fundi, korrupsioni dëmton zhvillimin ekonomik. Ai drejton paratë publike në biznese jokonkurruese, në vend të atyre që ofrojnë produkte dhe shërbime më inovative ose më të lira. Tregjet jokonkurruese, të shoqëruara me ndikimin negativ të korrupsionit në cilësinë e shërbimeve dhe infrastrukturës publike lokale, do të thotë që bizneset nuk kanë bazë solide (të stafit, sigurisë, investimeve, etj.) mbi të cilat të ndërtohen. Në fund, kjo mund të bëjë që investitorët privatë dhe ndërkombëtarë të shmangin investimet në një zonë.

Konteksti i përgjithshëm i brendshëm

Sipas Raportit të Progresit të Komisionit Evropian 2020 për Shqipërinë (që mbulon periudhën kohore maj 2019 - tetor 2020), vendi ka përparuar mjaft mirë në luftën kundër korrupsionit. Autoritetet shqiptare përforcuan kapacitetet operacionale, koordinuese dhe monitoruese në luftën kundër korrupsionit, duke plotësuar kështu kushtin për Konferencën e parë Ndërqeveritare.

Shqipëria ka vazhduar përpjekjet për krijimin e historikut të plotë në hetimin, ndjekjen dhe gjykimin e rasteve të korrupsionit. Megjithëse vetingu i anëtarëve të gjyqësorit është proces administrativ, është e rëndësishme të vlerësohen rezultatet konkrete të Shqipërisë për të luftuar korrupsionin. Këto rezultate përfshijnë shkarkimin nga detyra të disa gjyqtarëve të lartë në Gjykatën Kushtetuese dhe në Gjykatën e Lartë. Në vitin 2019, u morën dy dënime përfundimtare për korrupsion pasiv të gjyqtarëve, prokurorëve dhe zyrtarëve të tjerë të gjyqësorit.

Në vitin 2019, u morën 262 dënime të shkallës së parë që përfshinin zyrtarë të nivelit të ulët ose të mesëm, krahasuar me 294 dënime të shkallës së parë në 2018.  Në vitin 2019, u morën 246 dënime përfundimtare në shkallën e apelit, të cilat përfshinin zyrtarë të nivelit të ulët ose të mesëm, krahasuar me 289 dënimet përfundimtare në 2018. Janë bërë përpjekje të mëtejshme për krijimin e një historiku të qëndrueshëm në luftën kundër korrupsionit, ndonëse mbetet një objektiv afatgjatë që vazhdon të kërkojë përpjekje të mëtejshme të strukturuara dhe të qëndrueshme. Ndërkohë që numri i hetimeve në vazhdim mbetet i lartë, deri më sot, dënimet përfundimtare në çështjet që përfshijnë zyrtarët e lartë mbeten ende të kufizuara. Organet e sapokrijuara të specializuara kundër korrupsionit (SPAK- Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar  dhe Gjykata e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar) priten të forcojnë ndjeshëm kapacitetin e përgjithshëm për të hetuar dhe ndjekur penalisht rastet korrupsionin.

Krijimi i Prokurorisë së Posaçme për Korrupsionin dhe Krimin e Organizuar në dhjetor 2019, një nga dy subjektet që përbëjnë Strukturën e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, solli 327 hetime të reja penale dhe 65 kërkesa të dërguara në gjykatë që nga nëntori 2020. Ndërsa prokurorët bënë përparim të rëndësishëm në ndjekjen e rasteve të nivelit të ulët të korrupsionit publik, përfshirë prokurorë dhe gjyqtarë të korruptuar, ndjekja penale e të dyshuarve të nivelit më të lartë mbeti e ulët për shkak të frikës së hetuesve nga ndëshkimi, mungesa e burimeve dhe korrupsioni brenda gjyqësorit. Në shtator, gjykata e apelit ktheu dënimin për rigjykim të një ish -ministri të brendshëm. Në nëntor, Zyra e Prokurorisë së Posaçme ngriti akuza kundër një ish -prokurori të përgjithshëm për fshehjen e pasurive dhe në dhjetor sekuestroi disa prej këtyre pasurive.

Në Ligjin për Organizimin dhe Funksionimin e Institucioneve për Luftimin e Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, Prokuroria e Posaçme kryen ndjekjen penale dhe përfaqëson akuzën në emër të shtetit në Gjykatën e Shkallës së Parë dhe në Gjykatën e Apelit kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, dhe gjithashtu në Gjykatën e Lartë, merr masa dhe mbikëqyr ekzekutimin e vendimeve penale, si dhe kryen detyra të tjera të ngarkuara me ligj.

Prokuroria e Posaçme funksionon në mënyrë të pavarur, nëpërmjet prokurorëve të posaçëm, të cilët emërohen nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë në përputhje me këtë ligj.

Byroja Kombëtare e Hetimit, siç parashikohet në nenin 5 të ligjit, është strukturë e specializuar e Policisë Gjyqësore, që heton veprat penale në juridiksionin penal të Prokurorisë së Posaçme, sipas parashikimeve të Kodit të Procedurës Penale.

Byroja Kombëtare e Hetimit përbëhet nga hetues dhe Shërbime të Policisë Gjyqësore sipas këtij ligji. Drejtori i Byrosë Kombëtare të Hetimit, hetuesit dhe shërbimet e Policisë Gjyqësore drejtohen dhe kontrollohen nga prokurorët e Prokurorisë së Posaçme.

Një nga përpjekjet e rëndësishme ligjore zyrtare për tu trajtuar është korrupsioni dhe krimi i organizuar është Strategjia Ndër-Sektoriale kundër Korrupsionit 2015-2023.

Në këtë strategji janë përcaktuar një sërë Treguesish të Përgjithshëm dhe Objektiva Specifikë që konsistojnë në një qasje të trefishtë: parandalimi, shtypja dhe sensibilizimi. Vizioni i kësaj strategjie është "Institucione shqiptare transparente dhe me integritet të lartë, që gëzojnë besimin e qytetarëve dhe garantojnë shërbim cilësor dhe të pakorruptueshëm". Në Prill 2020, Ministria e Drejtësisë raportoi se 12 nga 18 objektivat e Strategjisë Antikorrupsion dhe 53 nga 97 masat u zbatuan plotësisht gjatë vitit 2018. Sidoqoftë, një raport i Auditimit të Performancës të KLSH (Institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit Shqiptar) mbi “Zbatimin e strategjisë antikorrupsion” gjeti disa boshllëqe në Strategji dhe Planin e Veprimit të saj që lidhen me rëndësinë e objektivave, mospërputhjen midis Strategjisë dhe Planeve të Veprimit, mungesën e përfshirjes së aktorëve jo-shtetërorë në zbatim dhe mungesën e vëmendjes së institucioneve në zbatim.

Megjithatë, në përgjithësi, korrupsioni vazhdon të jetë i përhapur dhe është një shqetësim serioz.

Në Kosovë*, për shumë vite lufta kundër korrupsionit është renditur ndër prioritetet kryesore të institucioneve vendore dhe programeve të ndihmës të ofruara nga organizata të ndryshme ndërkombëtare. Megjithatë, angazhimi i fortë drejt luftimit të korrupsionit përmes miratimit të një numri ligjesh, rregulloresh dhe strategjish kanë pasur ndikim të kufizuar në luftimin e këtij fenomeni.

Rezultatet konkrete në luftën kundër korrupsionit janë vetëm disa nga parakushtet e përsëritura në Raportin e fundit të Komisionit Evropian Kosova* 2020. Indeksi i Perceptimit të Korrupsionit 2020 i publikuar nga Transparency International tregon se Kosova*, për të dytin vit radhazi, ka ulur rezultatin e saj dhe tani është renditur në vendin 104 me 36 pikë (në vitin 2017 rezultati i saj ishte 39, ndërsa në vitin 2018 humbi dy pikë dhe në vitin 2019 poashtu rezultati i saj ishte 36). Me rezultatin aktual, Kosova* mbetet prapa mesatares globale prej 43, e lëre më me rezultatin mesatar evropian prej 66. Kjo rënie në renditje i atribuohet kryesisht institucioneve të dobëta të sundimit të ligjit dhe nivelit të mosndëshkimit të rasteve të korrupsionit. Barometri Global i Korrupsionit (BGK) gjithashtu raporton se dy të tretat e qytetarëve e rendisin korrupsionin si një nga tri problemet më të mëdha në Kosovë*.

Numri i rasteve të lidhura me korrupsionin të nxjerra para drejtësisë në Kosovë* është relativisht i vogël, ndërsa rastet e mëdha të korrupsionit që rezultojnë me vendim përfundimtar janë të pakta. Gjykatësit fajësojnë prokurorët për hetime të dobëta dhe padi të dobëta. Raportet nga Misioni i BE-së për Sundimin e Ligjit (EULEX) dhe organizatat e shoqërisë civile (Instituti i Kosovës për Drejtësi, Rrjeti i Raportimit Investigativ Ballkanik dhe Grupi për Studime Juridike dhe Politike) ritheksojnë profilin e ulët të të pandehurve në rastet e korrupsionit në Kosovë*, ndryshimet e shpeshta të prokurorëve dhe gjyqtarëve, politikat e paqarta të dënimeve, shtyrjet e përsëritura të seancave gjyqësore dhe procedurat e zgjatura që mund të çojnë në kufizime ligjore. Që nga themelimi i departamenteve speciale për trajtimin e korrupsionit dhe krimit të organizuar në korrik 2019, Prokuroria Speciale e Kosovës* nuk ka ngritur asnjë aktakuzë kundër ndonjë individi të profilit të lartë. Komisioni Evropian pohon gjithashtu se "sistemi gjyqësor i Kosovës* është në një fazë të hershme të përgatitjes" dhe se "korrupsioni është i përhapur dhe mbetet një çështje shqetësuese serioze. Ka nevojë për një vullnet të fortë politik për të adresuar në mënyrë efektive çështjet e korrupsionit, si dhe një përgjigje të fuqishme të drejtësisë penale ndaj korrupsionit të nivelit të lartë." Sidoqoftë, ai njeh njëfarë përparimi me sistemin e ri për përgjegjësinë disiplinore të gjyqtarëve dhe prokurorëve, dhe përparimin në krijimin e një sistemi elektronik të menaxhimit të lëndëve dhe regjistrit qendror të regjistrave penalë.

Strategjia Kundër Korrupsionit dhe Plani i Veprimit 2018-2022, i hartuar nga Agjencia Kundër Korrupsionit (institucioni kryesor administrativ përgjegjës për parandalimin e korrupsionit në Kosovë*) u miratua përfundimisht nga qeveria në maj 2019 por nuk arriti të fitojë mbështetjen e Kuvendit të Kosovës* për shkak të një krize të vazhdueshme politike. Plani i Veprimit synon kryerjen e një shqyrtimi të strategjive të mëparshme të ngjashme që datojnë që nga viti 2004 duke zvogëluar në mënyrë të qëndrueshme korrupsionin, duke forcuar integritetin institucional, duke promovuar qeverisjen e mirë dhe duke zbatuar siç duhet masat e renditura në Planin e Veprimit. Më konkretisht, Strategjia Kundër Korrupsionit dhe Plani i saj i Veprimit përfshijnë masa për të luftuar financimin e paligjshëm të subjekteve politike dhe terrorizmin, ekonominë joformale, pastrimin e parave dhe krimet financiare.

Në nëntor të vitit 2020, Agjencia Kundër Korrupsionit e ka finalizuar Strategjinë Kundër Korrupsionit 2021-2023. Disa raporte vendore dhe ndërkombëtare për korrupsionin në Kosovë* janë marrë parasysh gjatë procesit të hartimit të kësaj strategjie. Bazuar në hulumtimin e bërë, kjo strategji ndahet në katër sektorë, të cilët konsiderohen si sektorë me probleme dhe sfida të mëdha në luftën kundër korrupsionit. Këta katër sektorë janë: Sektori politik, administrata shtetërore dhe qeverisja lokale, zbatimi i ligjit dhe gjyqësori dhe prokurimi publik dhe menaxhimi i financave publike. Objektivat kryesore të kësaj strategjie do të zhvillojnë një qasje "zero tolerancë" ndaj korrupsionit, duke e rritur integritetin, përgjegjësinë dhe transparencën në punën e organeve të administratës publike dhe forcimin e besimit të qytetarëve në institucionet publike, përmirësimin e legjislacionit dhe forcimin e kapaciteteve institucionale për parandalimin dhe luftimin e korrupsionit, si dhe ngritjen e vetëdijes dhe edukimit të publikut të gjerë në fushën kundër korrupsionit.

Ryshfeti

Ryshfeti është premtimi, oferta, pranimi ose kërkimi i një avantazhi personal (p.sh. dhuratë, hua, shpërblim, favor, etj.) në këmbim të një veprimi joetik ose të paligjshëm. Ryshfeti rezulton në mos marrjen e vendimeve në interes të publikut, gjë që zvogëlon besimin e publikut në institucionet dhe çon në shërbime të dobëta publike.

Standardet ndërkombëtare

Konventat dhe standardet ndërkombëtare të mëposhtme lidhen me ryshfetin:

Konteksti i brendshëm

Ryshfeti mbetet një nga format më të shpeshta të korrupsionit në Kosovë*. Sipas Transparency International, niveli i ryshfetit në Kosovë* është 10%. Ryshfeti mbetet i përhapur pothuajse në të gjitha fushat e sektorit publik, duke minuar kështu funksionimin e duhur të institucioneve publike dhe duke prekur interesat vitale të qytetarëve të Kosovës*. Qytetarët janë vazhdimisht të ekspozuar ndaj situatave ku ata duhet të paguajnë ryshfet për të marrë një shërbim cilësor. Zakonisht ryshfetet paguhen me para të gatshme, por shpesh përdoren edhe forma të tjera të ryshfetit, siç janë dhuratat. Përveç përhapjes së tij në sektorin publik, ryshfeti gjendet edhe në sektorin privat, veçanërisht në sektorin e biznesit. Shumica e bizneseve që janë në kontakt të drejtpërdrejtë ose të tërthortë me një zyrtar publik u janë kërkuar ose kanë ofruar të paguajnë ryshfet për të marrë një shërbim. Shkalla e ryshfetit në mesin e atyre bizneseve që kanë pasur kontakte me zyrtarët publik është 3.2%.

Më pak se gjysma e qytetarëve shqiptarë (44%) deklarojnë se kanë pasur përvojë personale me rryshfetin në 2015.  Ryshfeti është më i përhapur në zonat rurale sesa në zonat urbane. Ryshfetet paguhen në formën e kontributeve në para dhe të mirave materiale. Ryshfetet paguhen kryesisht për të lehtësuar procedurat burokratike, ose për të shmangur mangësitë dhe bllokimet në sektorin publik. Arsyet më të zakonshme për pagimin e ryshfeteve të cituara nga bizneset janë: "përshpejtimi i procedurave që lidhen me biznesin" (39.1 përqind e të gjitha ryshfeteve), "kryerja e një procedure të mundshme" (16.8 përqind), "marrja e një trajtimi më të mirë" (7.2 përqind), "ulja e kostos së një procedure" (6.6 përqind) dhe "marrja e informacionit" (2.8 përqind). Në të njëjtën kohë, pothuajse një nga shtatë (13.5 përqind) ryshfete të paguara nuk kanë asnjë qëllim të menjëhershëm specifik për bizneset që i paguajnë, duke sugjeruar se këto janë "ëmbëlsues" që u jepen zyrtarëve publikë për t'iu "shërbyer" për ndërveprimet e ardhshme në interes të shoqërisë.

Qeveria ka lançuar disa portale online për të raportuar rryshfetin dhe format e tjera të korrupsionit.

Legjislacioni

Në Kosovë*, ryshfeti si formë e korrupsionit rregullohet dhe sanksionohet me Kodin Penal të Kosovës*. Kodi bën dallimin mes ryshfetit në sektorin privat dhe sektorin publik. Dallimet midis ryshfetit në këta dy sektorë qëndrojnë në personin të cilit i ofrohet ryshfeti ose e pranon atë dhe në dënimin që shqiptohet. Në të dy rastet, Kodi Penal ndëshkon si ryshfetin aktiv ashtu edhe atë pasiv.

Në sektorin publik ryshfeti aktiv ndodh kur dikush "Premton, ofron ose jep, drejtpërdrejt ose tërthorazi, çdo dhuratë ose avantazh të panevojshëm për një person zyrtar, për veten e tij ose të saj ose për një person tjetër, në mënyrë që personi zyrtar të veprojë ose të përmbahet nga veprimet në përputhje me detyrat e tij ose saj zyrtare ose në shkelje të detyrave të tij ose saj zyrtare”. Ndërsa ryshfeti pasiv ndodh kur "një person zyrtar kërkon ose pranon, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, çdo dhuratë ose avantazh që nuk i takon, për vete ose për një person tjetër, ose që pranon një ofertë ose premtim për një dhuratë apo avantazh të tillë, në mënyrë që personi zyrtar të veprojë ose të mos veprojë në përputhje me detyrat e tij ose saj zyrtare ose në shkelje të detyrave të tij ose saj zyrtare”. 

Sipas Kodit Penal, ryshfeti aktiv në sektorin privat dënohet me gjobë dhe burgim nga 6 muaj deri në 8 vjet dhe ryshfeti pasiv dënohet me gjobë dhe me burgim nga 1 deri në 15 vjet (neni 421 dhe 422). Në sektorin privat, ryshfeti aktiv dhe pasiv dënohet edhe me gjobë, burgim nga 6 muaj deri në 5 vjet dhe dhurata ose avantazhi i fituar do të konfiskohet (neni 309 dhe 310).

Bazuar në nenin 244 të Kodit Penal, korrupsioni aktiv i personave  që ushtrojnë funksione publike përkufizohet si«premtimi, propozimi ose dhënia drejtpërdrejt ose tërthorazi i çfarëdo përfitimi të parregullt, personit që ushtron funksion publik, për vete ose për persona të tjera për të kryer ose mos kryer një veprim, që lidhet me detyrën ose funksionin e tij, dënohet me burgim nga gjashtë muaj deri në tre vjet».

Po kështu përsa i përket nenit 245 të Kodit Penal, kryerja e të njëjtës vepër nga ana e funksionarëve të lartë shtetërorë dhe të zgjedhurve vendorë konsiderohet si rrethanë rënduese, dhe ndëshkimi në këtë rast është dënim me burgim nga një deri në pesë vjet.

Lidhur me korrupsionin pasiv të kryer nga persona që ushtrojnë funksione publike përcaktohet në nenin 259 si në vijim «Kërkimi ose marrja, drejtpërdrejt  ose tërthorazi, i çdo lloj përfitimi  të parregullt ose i një premtimi të tillë,(deri në vlerën e 50,000 Lekë ose ekuivalentja ne monedhë te huaj)  për vete ose për persona të tjerë, ose pranimi  i një oferte ose premtimi që vjen nga një përfitim  i parregullt, për të kryer ose mos kryer një veprim që lidhet me detyrën a funksionin e tij, dënohet me burgim nga dy deri në tre vjet». I njëjti veprim, kur përfitimi i parregullt ose premtimi i një përfitimi të tillë është mbi vlerën e 50,000 lekëve ose ekuivalentimi në valutë, dënohet me burgim nga tre deri në tetë vjet»

Po ashtu si korrupsioni aktiv, siç përcaktohet në nenin 260, ndëshkimi për korrupsion pasiv të kryer nga funksionarët e lartë të shtetit ose të zgjedhurit vendorë rritet me burgim nga katër deri në dymbëdhjetë vjet.

Ceshtje ligji

Në shtator 2020, Policia e Kosovës* arrestoi Inspektorin e Ndërtimit të Komunës së Prishtinës për kryerjen e veprës penale të "marrjes së ryshfetit". Ai u akuzua për kërkimin e një ryshfeti prej 12,000€ nga pronari i një kompanie ndërtimore në mënyrë që të lëshonte një leje për të vazhduar punën e ndërtimit. I akuzuari u shpall fajtor për ryshfet dhe Gjykata Themelore e Prishtinës e dënoi të akuzuarin me 1 vit burg dhe një gjobë prej 3,000€.

Në 2016, policia njoftoi arrestimin e kryetarit të komunës Bërzhitë. Ai u shpall fajtor për veprën penale të korrupsionit pasiv, për pranimin e një rryshfeti prej 4500 Euro për dhënien e një leje parkimi për një prej hoteleve të zonës. Për të u lëshua një urdhër arresti, më pas u shpall fajtor në mungesë dhe u dënua me 5.4 vjet burgim.

Ish-kryebashkiaku i Bërzhitës paraqiti një kërkesë për lirim në Gjykatën e Rrethit Tiranë më 7 Prill 2016, e justifikuar me shkakun se vuante nga një sëmundje e rëndë e frymëmarrjes.  Asnjë informacion i mëtejshëm nuk është shpallur nga Gjykatat që atëherë.

Konflikti i interesit

Konflikti i interesit është kur një individ është në gjendje të nxjerrë përfitime personale nga veprimet ose vendimet që marrin në cilësinë zyrtare. Konfliktet e interesit - qofshin ato reale, të perceptuara ose të mundshme - rezultojnë në vendime që janë, ose konsiderohen të jenë të padrejta dhe në interes të vetvetes. Kjo zvogëlon besimin e publikut në institucionet dhe rezulton në rezultate më të këqija për publikun.

Standardet ndërkombëtare

Konflikti i interesit mbulohet edhe nga standardet dhe udhëzimet ndërkombëtare në vijim:

Konteksti i brendshëm

Përkundër faktit se Kosova* ka një kornizë të qartë ligjore për të luftuar konfliktin e interesit, ky fenomen vazhdon të jetë i pranishëm në autoritetet publike. Konflikti i interesit dënohet me Kodin Penal të Kosovës* si vepër penale dhe Ligjin për Parandalimin e Konfliktit të Interesit në Ushtrimin e Funksionit Publik për rastet që nuk përbëjnë vepër penale.

Korniza ligjore e Kosovës* përfshin ligje të tjera që synojnë luftimin e korrupsionit, siç janë: Ligji për Parandalimin e Pastrimit të Parave, Ligji për Mbrojtjen e Sinjalizuesve, Ligji për Parandalimin e Konfliktit të Interesit në Ushtrimin e Funksionit Publik, dhe Ligji i Kompetencave të Zgjeruara për Konfiskimin e Pasurisë. Përveç ligjeve, Kosova* ka miratuar dokumente strategjike në mënyrë që të forcojë luftën kundër korrupsionit. Midis tyre janë: Strategjia Kombëtare për Zhvillim 2016-2021, Strategjia Shtetërore kundër Korrupsionit dhe Plani i Veprimit 2018-2022, Plani Strategjik i Zyrës Kombëtare të Auditimit 2018-2021 dhe Strategjia Kundër Korrupsionit 2021-2023.

Agjencia Kundër Korrupsionit funksionon në Kosovë* që nga viti 2010. Kjo agjenci është themeluar me Ligjin për Agjencinë Kundër Korrupsionit, i cili rregullon organizimin dhe funksionimin e saj. Agjencia ka kompetenca që lidhen me raportimin, zbulimin dhe hetimin e korrupsionit. Agjencia zhvillon një procedurë hetimore paraprake në rastet e dyshimit për korrupsion në kryerjen e detyrave zyrtare ose bazuar në informacionin e marrë nga personat fizikë dhe juridikë. Një nga përgjegjësitë kryesore të saj është mbikëqyrja dhe parandalimi i rasteve të konfliktit të interesit. Në vitin 2020, Agjencia Kundër Korrupsionit trajtoi më shumë se 160 raste të konfliktit të interesit,  një numër pak më i ulët sesa një vit më parë (167 raste në vitin 2019). Nga 160 raste, 27 prej tyre ishin raste të raportuara në pushtetin lokal.

Gjetjet e studimeve evidentojnë që manaxhimi dhe parandalimi i konfliktit të interesit në Shqipëri ka pasur mangësi për shkak të amendimeve të vazhdueshme të kuadrit rregullator.dhe mungesës së zbatimit të ligjit.  Rastet e raportuara të konfliktit të interesit fokusohen ekskluzivisht në konfliktet e interesit të natyrës ekonomike dhe financiare. Si rezultat i procesit të decentralizimit dhe interaktivitetit në rritje me publikun, është rritur ekspozimi ndaj rrezikut të konfliktit të interesit për qeveritë vendore. Rastet e konfliktit të interesit janë kryesisht të lidhura me lejet e ndërtimit, prokurimin dhe përdorimin e hapësirave publike. Një nga përpjekjet për të adresuar këtë çështje është gjithashtu aprovimi I Strategjisë Ndërsektoriale kundër Korrupsionit 2015-2023. Në 2014, amendimet e ligjeve lidhur me deklarimin e pasurisë dhe konfliktin e interesit u miratuan, duke rritur numrin dhe shpeshtësinë e kontrolleve nga Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesit (ILDKPKI).

Legjislacioni

Në Kosovë*, konflikti i interesit si fenomen korruptiv rregullohet me Kodin Penal dhe më konkretisht me Ligjin për Parandalimin e Konfliktit të Interesit në Ushtrimin e Funksionit Publik.

Kodi Penal rregullon situatën kur një konflikt interesi shkakton vepër penale. Sipas këtij Kodi, konflikti i interesit përcaktohet si situata në të cilën "personi zyrtar i cili merr pjesë personalisht në ndonjë çështje zyrtare për të cilën e ka ditur apo është dashur ta dijë se ai apo ajo, ndonjë anëtar i familjes së tij ose të saj, ose ndonjë person juridik që ka të bëjë me të, ka interes financiar". Bazuar në Kod, konflikti i interesit dënohet me gjobë dhe me burgim deri në 3 vjet.

Konflikti i interesit rregullohet më detajisht me Ligjin për Parandalimin e Konfliktit të Interesit në Ushtrimin e Funksionit Publik. Ligji e përkufizon konfliktin e interesit si “situatën në të cilën, për shkak të rrethanave, zyrtari ka interes privat, që ndikon, mund të ndikojë ose duket se ndikon në kryerjen me paanshmëri dhe objektivitet të detyrës së tij publike”. Ky ligj rregullon konfliktin e interesit si një formë korrupsioni në rastet kur nuk përbën vepër penale. Ligji përcakton parimet, rregullat dhe procedurat në lidhje me sjelljen e lejuar dhe të ndaluar të zyrtarëve gjatë kryerjes së detyrës publike. Ai gjithashtu përcakton masat ndëshkuese në rastet kur parimet dhe dispozitat e këtij ligji nuk respektohen.

Neni 23 i Ligjit për Parandalimin e Konfliktit të Interesit rregullon që çdo shkelje e atyre detyrimeve që nuk përbën vepër penale paraqet kundërvajtje dhe dënohet me gjobë nga 600€ deri në 15,000€. Përveç gjobës, mund të merren masa mbrojtëse siç është ndalimi i ushtrimit të funksioneve publike për një periudhë prej 6 muajsh deri në 2 vjet.

Për të lehtësuar luftën kundër konfliktit të interesit në Kosovë*, Këshilli i Evropës PECK 2 publikoi një pako mjetesh për Menaxhimin e Konfliktit të Interesit (2019). Kjo pako mjetesh u krijua për të ndihmuar zyrtarët dhe institucionet publike në njohjen e konfliktit të interesit dhe në pajtueshmërinë me kërkesat e Ligjit për Parandalimin e Konfliktit të Interesit në Ushtrimin e Funksionit Publik.

Bazuar në nenin 3 të ligjit Nr. 9367 “Për Parandalimin e Konfliktit të Interesave  në Ushtrimin e Funksioneve Publike”, i amenduar, konflikti i interesit është një «situatë konflikti midis detyrës publike dhe interesave privatë të një zyrtari, në të cilën ai ka interesa privatë, të drejtpërdrejtë  ose të tërthortë, që ndikojnë, mund të ndikojnë ose duket sikur ndikojnë në kryerjen në mënyrë të padrejtë të përgjegjësive dhe detyrave të tij publike».

Neni 29 i ligjit të mësipërm vendos kufizime për kryetarët e bashkive, dhe kryetarët e këshillave të qarkut, të cilët nuk mund të jenë drejtues te organizatave jofitimprurëse, të ushtrojnë veprimtari private, të jenë anëtarë në organet drejtuese të një shoqërie tregtare ose në një organizatë jofitimprurëse, të zotërojnë aksione ose kapital në një shoqëri tregtare. Autoriteti përgjegjës për zbatimin e këtij ligji është ILDKPKI. Në nenin 44, ky ligj paraqet një numër kundravajtjesh administrative të dënueshme me gjobë. Bazuar në llojin e konfliktit të interesit, gjoba varion nga 30 000 lekë në 500 000 lekë. Ligji përcakton edhe masat disiplinore në nenin 45.

Konflikti i Interesit përmendet gjithashtu në nenin 4 të ligjit Nr. 9131 “Për Rregullat e Etikës në Administratën Publike”, nenin 46 të ligjit Nr. 152/2013 “Për Nëpunësin Civil”, dhe nenin 26 të ligjit Nr. 9643 datw 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”.

Legjislacioni dytësor përkatës dhe rregulloret e ILDKPKI janë pjesë të rëndësishme të legjislacionit që lidhet me Konfliktet e Interesit. Konflikti i Interesit nuk parashikohet si vepër penale në Kodin Penal të Shqipërisë, edhe pse përmendet në shumë ligje, siç është ligji Nr. 9367 “Për Parandalimin e Konfliktit të Interesit në Ushtrimin e Funksioneve Publike”.

Ceshtje ligji

Në korrik 2020, Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina” hapi një thirrje për aplikim për pozitën e Rektorit të Universitetit. Rektori i Universitetit zgjidhet nga Këshilli Drejtues i Universitetit të Prishtinës. Gjatë këtij procesi, Komisioni Profesional verifikon nëse kandidatët që konkurrojnë për postin e rektorit i plotësojnë kushtet e kërkuara. Komisioni eliminoi njërin nga kandidatët që konkurronte për këtë pozitë për faktin se ai punonte si anëtar i Këshillit Drejtues të Universitetit. Kandidati u largua nga ajo pozitë para se të kandidonte për pozitën e rektorit. Komisioni theksoi se kandidimi dhe zgjedhja e mundshme e kandidatit si rektor do të shkelte dispozitat e Ligjit për Parandalimin e Konfliktit të Interesit në Ushtrimin e Funksionit Publik. Këshilli Drejtues i Universitetit të Prishtinës e dërgoi rastin në Agjencinë Kundër Korrupsionit për vlerësim dhe opinion. Agjencia Kundër Korrupsionit vendosi që ky kandidat duhet të eliminohet.

Inspektorati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesave (ILDKPKI) ka nisur një hetim administrativ për një konflikt interesi të dyshuar kundër ish -kryebashkiakut të Mallakastrës.

Hetimi i ILDKPKI pasoi publikimet mediatike në lidhje me një tender të shpallur nga bashkia Mallakastër në vitin 2012 - i cili u fitua nga një kompani në pronësi të vëllait të ish –kryetarit të bashkisë.

ILDKPKI nisi hetimin administrativ për verifikimin, trajtimin dhe zgjidhjen e rastit të dyshuar të konfliktit të interesit dhe, meqenëse kemi të bëjmë me një rast të dyshuar të konfliktit të interesit në fushën e prokurimit publik, e ka referuar rastin për ndjekje të mëtejshme nga strukturat e Agjencisë së Prokurimit Publik, si institucioni përgjegjës për zbatimin e ligjit për prokurimin publik.

Në një përgjigje me shkrim, ish -kryetari mohoi se gjendej në një situatë konflikti interesi në lidhje me këtë tender, duke argumentuar se procedura e prokurimit ishte e kontrolluar nga Kontrolli i Lartë i Shtetit.

Asnjë informacion i mëtejshëm në lidhje me vazhdimin e hetimit nuk është shpallur nga ILDKPKI.

Përvetësimi

Përvetësimi është marrja e paligjshme e parave, mallrave ose burimeve të tjera nga një zyrtar të cilit i janë besuar. Ky rezulton në humbjen e parave publike, e cila zvogëlon kapacitetin e autoriteteve për të vepruar në interes të publikut, duke rezultuar në shërbime dhe rezultate më të këqija për njerëzit. Përvetësimi minon edhe besimin e publikut në qeveri.

Standardet ndërkombëtare

Si një lloj i korrupsionit, përvetësimi mbulohet edhe nga standardet dhe udhëzimet ndërkombëtare në vijim:

Konteksti i brendshëm

Përveç ndikimit negativ në zbatimin e buxhetit kombëtar dhe komunal, përvetësimi mund të ketë gjithashtu pasoja të rënda për sektorin e biznesit dhe performancën ekonomike dhe mund të bëhet pengesë për investimet private dhe të huaja, tregtinë dhe zhvillimin ekonomik. Kompanitë private gjithashtu mund të ndikohen më tej nga ndikimi i krimit në operacionet e tyre. Kjo mund të shkojë nga zhvatja nga grupet kriminale të organizuara, deri te mashtrimi i rëndë dhe përvetësimi i fondeve nga menaxherët, secila prej të cilave ka potencialin të shkaktojë dëme serioze në mjedisin e biznesit në të cilin operojnë kompanitë dhe të rrisë koston e të bërit biznes.

Vetëm 8.2% e nëpunësve civilë e perceptojnë shpërdorimin e detyrës si mbizotërues në kontekstin shqiptar. Sipas nëpunësve civilë, shpërdorimi i detyrës është një nga praktikat korruptive më pak të dëshmuara. Megjithatë, pavarësisht perceptimit të dhënë nga zyrtarët publikë në studim, praktika tregon që ka shumë raste shpërdorimi detyre të raportuara nga Kontrolli i Lartë i Shtetit. Për më tepër,  ka disa raste të raportuara, të cilat janë ekzaminuar dhe ndjekur në mënyrë të suksesshme nga  organet gjyqësore.

Legjislacioni

Përvetësimi konsiderohet vepër penale dhe rregullohet me Kodin Penal të Kosovës*. Sipas nenit 418 të Kodit "Personi zyrtar, i cili me qëllim të përfitimit të kundërligjshëm të dobisë pasurore për vete apo për personin tjetër, përvetëson pasurinë e cila i është besuar për shkak të detyrës apo pozitës së tij, dënohet me gjobë dhe me burgim prej gjashtë (6) muaj deri në pesë (5) vjet.”

Në rastet kur dëmet e kësaj vepre janë më të mëdha, ligji parashikon dënime të tjera me burgim. Nëse humbja tejkalon 5,000€, kryerësi dënohet me gjobë dhe me burgim prej 1 deri në 8 vjet, ndërsa nëse humbja tejkalon 50,000€, kryerësi dënohet me gjobë dhe me burgim prej 3 deri në 12 vjet.

Siç përcaktohet në nenin 248 të Kodit Penal, shpërdorimi i detyrës kuptohet si « kryerja ose moskryerja  me dashje e veprimeve  a e mosveprimeve  në kundërshtim me ligjin, që përbën mospërmbushje të rregullt të detyrës, nga personi që ushtron funksione publike, kur i kanë sjellë atij ose personave të tjerë përfitime materiale ose jomateriale të padrejta a kanë dëmtuar interesat e ligjshëm të shtetit, të shtetasve dhe të personave të tjerë juridikë, nëse nuk përbën vepër tjetër penale, dënohet me burgim deri në shtatë vjet».

Në vijim, bazuar në nenin 246, «përvetësimi i një titulli apo detyre shtetërore i shoqëruar me kryerjen e veprimeve që i takojnë mbajtësit të titullit apo të detyrës, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim deri në dy vjet. Kur vepra kryhet me qëllim fitimi apo ka prekur lirinë, dinjitetin apo të drejta të tjera themelore të shtetasit, dënohet me gjobë ose me burgim deri në pesë vjet».

Shpërdorimi i detyrës përmendet gjithashtu dhe në nenin 57 të ligjit Nr. 152/2013 “Për Nëpunësin Civil”, dhe në nenin 13 të ligjit Nr. 9131 “Për Rregullat e Etikës në Administratën Publike”.

Ceshtje ligji

Prokuroria Themelore e Komunës së Mitrovicës, në vitin 2019, ngriti akuzë kundër një arkëtari që punonte në Postën e Mitrovicës. Ai u akuzua për përvetësim 1,270.68€ ndërsa ishte duke kryer detyrën e tij. I pandehuri u deklarua fajtor për veprën penale. Gjykata e Mitrovicës e dënoi të pandehurin me 6 muaj burg dhe 500 euro gjobë.

Një shembull tjetër është ndëshkimi i deputetit të Kosovës* Etem Arifi. Ai duhej të fillonte dënimin e tij më 9 mars 2020, por ai kërkoi ta shtyjë për shkak të çështjeve të tij shëndetësore. Gjykata e shtyu atë dy herë për katër muaj. Pas vendimit përfundimtar të Gjykatës së Apelit më 1 korrik, Arifi duhet të kishte filluar vuajtjen e dënimit, por ai nuk arriti të paraqitej në një qendër paraburgimi. Në gusht, një urdhër arresti kundër tij u lëshua. Ai u dorëzua më 29 shtator dhe filloi të vuajë dënimin më 1 tetor.

Prokuroria e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK) vendosi më 6 korrik 2021 masën "Arrest me burg" për kryebashkiakun e Lushnjës. Pas një hetimi një vjeçar nga SPAK, kryebashkiaku u arrestua si i dyshuar së bashku me 10 zyrtarë të tjerë të bashkisë së Lushnjës për kryerjen e veprës penale të “Përvetësimit”. Ata dyshohen se janë përfshirë në afera korruptive për tenderin prej 24 milionë lekësh që do të rehabilitonte kanalin e ujitjes në dy fshatrat Bishqethëm dhe Bitaj. Ndërsa hetimi zbuloi sesi ishte shkelur barazia në tender nga Komisioni i Vlerësimit të Ofertave dhe Njësia e Prokurimit, SPAK pretendon se kryebashkiaku ka abuzuar me detyrën në raste të tjera, siç është keqmenaxhimi i karburantit në pronësi të bashkisë, i cili është përdorur për nevojat e fëmijëve të miqve të kryebashkiakut dhe disa zyrtarëve të tij.

Kryeministri shkarkoi kryebashkiakun e Lushnjës me vendimin nr. 407 më 6 korrik 2021.

Për sa i përket vijimit të procedimit penal, çështja është ende në hetim në Gjykatën Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar.

Mashtrimi

Mashtrimi është vënia në lajthim për të fituar një avantazh të padrejtë ose të kundërligjshëm. Mashtrimi gërryen besimin e publikut në qeveri dhe zvogëlon kapacitetin e qeverisë për të vepruar. Shpesh rezulton në humbjen e parasë publike, e cila dëmton shërbimet publike dhe aftësinë e qeverive për të adresuar nevojat dhe aspiratat e publikut.

Standardet ndërkombëtare

Si një lloj i korrupsionit, mashtrimi mbulohet edhe nga standardet dhe udhëzimet ndërkombëtare në vijim:

Konteksti i brendshëm

Në Kosovë*, mashtrimi është pjesë e grupit të veprave zyrtare të korrupsionit dhe veprave penale kundër detyrës zyrtare. Mashtrimi në poste publike, si format e tjera të korrupsionit, vazhdon të jetë pengesë për zhvillimin institucional dhe të qëndrueshëm të Kosovës*.Mashtrimi në institucionet dhe zyrtarët publikë ndikon në humbjen e parave publike, shtrembërimin e shpenzimeve publike dhe mund të parandalojë investimet e huaja. Të gjitha këto veprime ndikojnë negativisht në efektivitetin dhe efikasitetin e veprimeve të qeverisë. Në shumicën e rasteve, mashtrimi kryhet bashkërisht me vepra të tjera të tilla si përvetësimi dhe shpërdorimi i pozitës zyrtare.

Bazuar në rezultatet e studimeve, 36.7% e nëpunësve civil e perceptojnë mashtrimin si disi dominues midis praktikave korruptive në shërbimin civil shqiptar. Përsa i përket gjinisë, meshkujt dominojnë midis dëshmitarëve të shpërdorimit të detyrës, mashtrimit dhe influencimit të vendimeve të padrejta.  Masat për të eleminuar mashtrimin përfshihen dhe në Kodin e Ri të Doganave,  i cili përsa i përket shkeljeve doganore dhe dënimeve është bazuar në propozimin e Komisionit Evropian dhe në praktikat më të mira të shteteve anëtare të BEsë. Sistemi i ri i elektronik i administratës tatimore mundëson thjeshtëzimin e proceseve dheredukton mundësitë për mashtrim dhe korrupsion. Përsa i përket ligjit Nr. 112/2015 “Për Inspektimin Financiar Publik”,  Shërbimi i koordinimit të antimashtrimit (AFCOS) është caktuar në Shqipëri për të lehtësuar bashkëpunimin me organet përkatëse të Bashkimit Europian.

Legjislacioni

Mashtrimi është i dënueshëm sipas Kodit Penal të Kosovës*. Sipas nenit 323, mashtrimi përkufizohet si paraqitje e rreme e fakteve apo fshehje e fakteve ose përdorimi i metodave të tjera mashtruese me qëllim të përfitimit të kundërligjshëm ose për t’i shkaktuar dëm material personit tjetër. Personi që kryen mashtrim dënohet me gjobë dhe me burgim prej 3 muaj deri në 5 vjet. Ky nen rregullon situatën kur qëllimi i mashtrimit është përfitimi i dobisë së kundërligjshme nga fondet publike ose institucionet publike. Në këtë rast, kryerësi dënohet me gjobë dhe me burgim prej 2 deri në 8 vjet.

Kodi Penal rregullon mashtrimin në detyrë si një formë të veprës penale. Sipas nenit 419, personi zyrtar mashtron me qëllim të përfitimit të kundërligjshëm të dobisë pasurore për vete apo për personin tjetër, duke krijuar, përdorur ose paraqitur një deklaratë të rreme të një llogarie.  Mashtrimi ndodh edhe kur personi zyrtar vë në lajthim personin e autorizuar në kryerjen e pagesës ose transferit të kundërligjshëm të parave, pasurisë ose të drejtave të tjera. Kodi Penal dënon mashtrimin me gjobë dhe me burgim prej 6 muaj deri në 5 vjet.

Bazuar në nenin 143 të Kodit Penal, mashtrimi përkufizohet si «Përvetësimi i pasurisë nëpërmjet  gënjeshtrës ose shpërdorimit të besimit, përbën veprën penale të mashtrimit dhe dënohet me burgim deri në pesë vjet. Kjo vepër, kur kryhet në bashkëpunim me disa persona, ose më shumë se një herë, dënohet me burgim nga dy deri në gjashtë vjet dhe, kur vepra sjell pasoja të rënda dënohet me burgim nga pesë deri në dhjetë vjet».

Ceshtje ligji

Në vitin 2017, Policia e Kosovës* arrestoi një ish-Drejtor të Buxhetit dhe Financave në Zyrën e Kryeministrit. Ai u arrestua nën dyshimin për kryerjen e veprës penale të mashtrimit. Sipas aktakuzës së Prokurorisë, të akuzuarit u takuan disa herë me palën e dëmtuar E.M., e cila ishte dënuar me tre vjet burg nga Gjykata e Apelit e Kosovës*. I akuzuari i premtoi palës së dëmtuar se, për shkak të pozitës së tij, ai mund të ndikojë në Gjykatën e Apelit për të hequr dënimin e tij. Për të hequr dënimin e tij, i akuzuari kërkoi 10,000€. Pasi i dëmtuari i dha paratë që ai kërkoi, Gjykata e Apelit nuk e hoqi dënimin. Sipas palës së dëmtuar, pasi ai e kuptoi se ishte mashtruar, ai kërkoi që paratë e tij t’i ktheheshin, por i akuzuari nuk i ktheu dhe ai madje kërkoi edhe 10,000€ shtesë. Pala e dëmtuar informoi Policinë për mashtrimin dhe bashkëpunoi me ta për të arrestuar të akuzuarin. Pas arrestimit dhe ndalimit të tij, Zyra e Kryeministrit suspendoi të akuzuarin në pritje të vendimit përfundimtar të gjykatës. Në vitin 2019, ai u dënua me 1 vit burg dhe një gjobë prej 5,000€.

Në vitin 2016, Prokuroria e Krujës njoftoi se ish kryetari i bashkisë Krujë dhe katër ish zyrtarë publik të bashkisë Krujë u akuzuan për vjedhje duke shpërdoruar detyrën. Këta persona u akuzuan për abuzim me fondet e emergjencës prej 20.5 milion lekë, të alokuara nga ministria e Brendshme për Sistemimin e përroit, me qëllim evitimin e përmbytjeve. Si rezultat i investigimeve, prokuroria informoi se vlera reale e projektit ishte shumë e ulët, duke konkluduar që ish kryetari i bashkisë dhe kompania private e cila fitoi procesin e prokurimit, kanë vjedhur 8 milionë lekë.

Gjykata e Rrethit Gjyqësor Krujë e dënoi ish-kryebashkiakun me dy vjet burg dhe më pas ai u lirua me kusht për një periudhë prej tre vjetësh. Për më tepër, gjykata vendosi t’i heqë të drejtën për të ushtruar funksione publike për një periudhë prej tre vjetësh. Çështja aktualisht është në hetim në Gjykatën e Lartë.

Nepotizmi

Nepotizmi është shfrytëzimi i një pozite zyrtare për të përfituar padrejtësisht një anëtar i familjes ose një mik (p.sh. përmes dhënies së një pune ose favori). Nepotizmi, dhe format e tjera të favorizimit, rezulton që autoritetet lokale dhe rajonale të mos kenë qasje në talentin më të ndritur dhe më të mirë. Kjo nga ana tjetër krijon një mjedis pjellor për korrupsion të mëtejshëm dhe zvogëlon efikasitetin dhe efektivitetin e administratës.

Standardet ndërkombëtare

Si një lloj i korrupsionit, nepotizmi mbulohet edhe nga standardet dhe udhëzimet ndërkombëtare në vijim:

Konteksti i brendshëm

Një nga shqetësimet kryesore të qytetarëve të Kosovës* vazhdon të jetë nepotizmi. Shumica e qytetarëve kanë qenë viktima ose dëshmitarë të nepotizmit, veçanërisht gjatë procesit të punësimit. Sondazhet e opinionit të bëra nga Pulsi Publik XIX, tregojnë se 21.9% e të anketuarve konsiderojnë se punësimi në sektorin publik bazohet në merita, ndërsa 78.1% konsiderojnë se punësimi në sektorin publik nuk bazohet në merita. Gjithashtu kjo tregon se të anketuarit konsiderojnë se faktorët kryesorë për të fituar punësim në sektorin publik janë: besnikëria ndaj partisë (23.3%), lidhjet familjare (23.2%), ryshfeti (20.3%), arsimi (11.2%), lidhjet miqësore (8.9%) dhe në një masë më të vogël: aftësimi profesional (6.6%), përvoja profesionale (4.1%) dhe pamja e jashtme (2.1%).  Si rezultat, ne gjejmë punësim joprofesional të njerëzve që nuk i plotësojnë kriteret e nevojshme për atë pozitë. Ky problem i vazhdueshëm ka luhatur besimin e qytetarëve në punën e organeve qeveritare.

Të dhënat tregojnë që procedurat e rekrutimit në sektorin publik shqiptar kanë një mungesë të theksuar transparence. Më shumë se 36% e aplikantëve që nuk kanë fituar një vend pune mendojnë se dikush tjetër është punësuar për shkak të nepotizmit, ndërsa 25% besojnë se dikush tjetër është punësuar duke dhënë rryshfet. Nepotizmi mbizotëron ndër praktikave korruptive më të shpeshta në vendin e punës, që mund të ndodhë sepse në Shqipëri lidhjet shoqërore janë shumë të forta. Për shkak të kësaj, shumë praktika nepotike në Shqipëri bazohen në marrëdhëniet personale dhe në lidhjet e ndërveprimeve shoqërore.

Legjislacioni

Aktualisht, Kosova* nuk ka një ligj specifik që rregullon ose ndalon nepotizmin. Sidoqoftë, neni 414 i Kodit Penal përdoret për të ndjekur dhe ndëshkuar nepotizmin si një formë korrupsioni. Ky nen ndëshkon një person zyrtar në rastet kur ai/ajo përfiton nga pozita ose autoriteti i tij/saj për të përfituar ndonjë përfitim për veten e tij ose një personi tjetër, për t'i shkaktuar dëm një personi tjetër ose për të shkelur rëndë të drejtat e një personi tjetër. Kështu, ky nen përdoret në ato raste kur një zyrtar publik keqpërdor pozitën e tij ose të saj duke punësuar anëtar të familjes ose mik, duke ofruar punë që tejkalon kompetencat e tij/saj dhe shkel të drejtat e aplikantëve të tjerë.

Neni 414 përdoret edhe në lidhje me nenin 219 të Kodit Penal. Ky nen përcakton cenimin e të drejtave të punësimit dhe papunësisë si vepër penale. Bazuar në këtë nën "kushdo që ia mohon apo kufizon personave tjerë të drejtën në punësim në kushte të njëjta, ashtu siç është përcaktuar me ligj, dënohet me gjobë ose me burgim deri në dy (2) vjet.”. Meqenëse nepotizmi rezulton në shkeljen e së drejtës së një personi për t'u punësuar në mënyrë të barabartë me të tjerët, neni 219 përdoret gjithashtu për të gjetur dhe ndëshkuar këtë formë korrupsioni.

Në Shqipëri, nuk ka një ligj specifik mbi nepotizmin. Sidoqoftë, në nenin 5 (“Interesat Privatë”) të ligjit Nr. 9367 “Për Parandalimin e Konfliktit të Interesave në Ushtrimin e Funksioneve Publike” përmendet që interesat private të një zyrtari janë ato interesa që përputhen, përmbajnë, bazohen ose burojnë nga marrëdhënie familjare ose të bashkëjetesës, njohjeje, miqësore, dhe çdo marrëdhënie juridiko-civile, midis të tjerash.

Në 27 janar 2006, u miratuan dy vendime të Këshillit të Ministrave: vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 43 “Për shmangien e nepotizmit dhe ndikimin e pushtetit në rekrutimin dhe karrierën e personelit të administratës publike” dhe vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 44 “Për shmangien e nepotizmit në administratën publike” i cili thotë:

 “Punonjësit që lidhen me njëri-tjetrin nga marrëdhëniet familjare, farefisni ose martesë nuk lejohen të ushtrojnë detyra në të njëjtin institucion publik. Shkaku i përfundimit të punës është ekzistenca e ndonjë prej lidhjeve të mëposhtme:

a) lidhjet familjare: bashkëshortë/ bashkëjetues, i biri, e bija dhe fëmijët e tyre.

b) marrëdhëniet farefisnore: prindërit, vëllezërit e motrat dhe fëmijët e tyre, hallat/tezet ose xhaxhallarët/dajat.

c) marrëdhënia familjare: prindi, fëmija, vëllai/motra e bashkëshortit/es, si dhe bashkëshorti/ja / bashkëjetuesi/ja i/e fëmijëve”.

Megjithatë, Gjykata Kushtetuese i shfuqizoi vendimet e mësipërme si të papajtueshme me Kushtetutën.

Gjykata Kushtetuese çmoi se vendimet e lartpërmendura vendosën një kufizim në të drejtën e punës për qytetarët.  E drejta për punë është e garantuar sipas nenit 49 të Kushtetutës.

“Secili ka të drejtë të fitojë mjetet e jetesës së tij me punë të ligjshme, që e ka zgjedhur ose pranuar vetë. Ai është i lirë të zgjedhë profesionin, vendin e punës, si dhe sistemin e kualifikimit të vet profesional.”

Gjithashtu, neni 17 i Kushtetutës garanton që:

1. Kufizime të të drejtave dhe lirive të parashikuara në këtë Kushtetutë mund të vendosen vetëm me rregullore për një interes publik ose për mbrojtjen e të drejtave të të tjerëve. Kufizimi duhet të jetë në përpjesëtim me gjendjen që e ka diktuar atë.

2. Këto kufizime nuk mund të cenojnë thelbin e lirive dhe të të drejtave dhe në asnjë rast nuk mund të tejkalojnë kufizimet e parashikuara në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Gjykata Kushtetuese çmoi se kjo dispozitë, në mënyrën se si është formuluar, nuk i ka lënë mundësi delegimi ndonjë organi tjetër, përveç Kuvendit, si organ përfaqësues. Shprehja "vetëm me rregullore" do të thotë që nëse është e nevojshme të kufizohet një e drejtë e parashikuar në Kushtetutë, atëherë ky vlerësim është në diskrecionin e ligjvënësit dhe jo të organeve të tjera, përfshirë Këshillin e Ministrave.

Antikushtetueshmëria e vendimeve nuk qëndron vetëm në faktin se vendimet e Këshillit të Ministrave ndikojnë në marrëdhëniet e krijuara më parë, por edhe për shkak të shkeljes së parimit të proporcionalitetit, pasi punonjësve të prekur nga këto vendime nuk ju është siguruar një punë tjetër.

Në lidhje me rregulloret e miratuara nga vendimet e Këshillit të Ministrave në lidhje me efektet prapavepruese, duhet theksuar se edhe nëse këto kufizime janë miratuar me ligj, sipas kritereve të nenit 17/1 të Kushtetutës, duhen të zbatohen parimet e përmendura më lart.

Për këto arsye, këto vendime janë të pavlefshme pasi janë në mospërputhje me Kushtetutën.

Me pavlefshmërinë e vendimeve të Këshillit të Ministrave, legjislacioni mbi nepotizmin mbetet i dobët, pasi e vetmja dispozitë ligjore në lidhje me nepotizmin është neni 5 ("Interesat Private") të Ligjit Nr. 9367 "Për Parandalimin e Konfliktit të Interesave në Ushtrimin e Funksioneve Publike”, i amenduar. Në Shqipëri, nepotizmi nuk parashikohet si vepër penale por çmohet si kundërvajtje administrative dhe dënohet me gjobë që varion nga 50.000 lekë në 300.000 lekë. 

Ceshtje ligji

Në vitin 2018,  Agjencia Kundër Korrupsionit ngriti një kallëzim penal në Gjykatën Themelore në Pejë, kundër Kryetarit të Klinës. Ai u akuzua për nepotizëm për punësimin e vajzës së tij në Qendrën e Mjekësisë Familjare në Klinë. Para fillimit të procesit të rekrutimit, Kryetari formoi një Komision për të kryer procedurat për krijimin e procesit të rekrutimit për këtë pozitë. Sipas prokurorisë, Kryetari e dinte më parë se vajza e tij aplikoi për atë pozitë. Pastaj, Komisioni zgjodhi vajzën e Kryetarit për atë pozitë. Në vitin 2020, Gjykata Themelore e Pejës e shpalli Kryetarin e Klinës fajtor dhe e gjobiti me 4,000€ dhe e ndaloi atë të mbante poste publike për dy vjet.

Për momentin nuk ka shembuj të praktikës gjyqësore përkatëse.

Shpërdorimi i burimeve shtetërore gjatë fushatave zgjedhore

Përdorimi i burimeve shtetërore[i]   gjatë fushatave zgjedhore ka të bëjë me sjellje abuzive ose të paligjshme nga ana e politikanëve dhe nëpunësve civilë, të cilët përdorin burimet njerëzore, financiare, materiale, në natyrë, dhe burime të tjera jo materiale për të influencuar rezultatet e zgjedhjeve, duke penguar në këtë mënyrë drejtësinë e vetë proçesit zgjedhor.

[i] Për qëllimin e këtij e-manuali, «burimet administrative janë njerëzore, financiare, materiale, “in natura” dhe burime të tjera jomateriale që gëzojnë si nëpunësit në detyrë ashtu edhe nëpunësit civilë në zgjedhje, që rrjedhin nga kontrolli i tyre mbi personelin e sektorit publik, financat dhe alokimet, aksesi në objektet publike si dhe burimet e gëzuara në formën e prestigjit apo prezencës publike që burojnë nga pozicioni i tyre si të zgjedhur apo zyrtarë publikë dhe që mund të kthehen në mbështetje politike apo forma të tjera mbështetjeje”, siç përcaktohet në: “Raportin mbi Keqpërdorimin e Burimeve Administrative gjatë Proceseve Zgjedhore”, Studimi nr. 585/2010, Komisioni Evropian për Demokraci përmes Ligjit (Komisioni i Venecias), Këshilli i Evropës, 16 dhjetor 2013, Strasburg. Në dispozicion këtu.

Standardet ndërkombëtare

Shqipëria ka ratifikuar marrëveshjet e mëposhtme duke u zotuar të respektojë këto marrëveshje dhe instrumentat ligjorë:

Shpërdorimi i burimeve shtetërore gjatë fushatave zgjedhore trajtohet nga standartet dhe udhëzimet e mëposhtme ndërkombëtare:

Konteksti i brendshëm

Shpërdorimi apo abuzimi me burimet shtetërore (ndonjëherë të referuara si “burime publike”) gjatë fushatave zgjedhore parlamentare dhe vendore në Shqipëri ka qenë një ndër shqetësimet më të përsëritura gjatë dy dekadave të fundit, siç raportohet nga vëzhguesit ndërkombëtarë të zgjedhjeve. Në kontekstin e zgjedhjeve parlamentare të vitit 2017, Kuvendi mblodhi një seancë të jashtëzakonshme më 22 maj 2017 për të ndërmarrë aksione reale lidhur me procesin zgjedhor.  Midis masave të tjera, një marrëveshje politike midis dy partive kryesore çoi në krijimin e një strukture ndër- ministrore në formën e një Task Force për të parandaluar abuzimin nga zyrtarët publikë në procesin zgjedhor. Gjithashtu,  për të parandaluar rreziqet e shpërdorimit të burimeve shtetërore, u përcaktuan dënime të ashpra për nëpunësit publikë që mund të përfshiheshin në fushatë. 

Edhe pse hapa të rëndësishëm janë bërë në nivel kombëtar, vendor dhe rajonal, zgjedhjet kanë karakteristika dalluese, që i bëjnë ato veçanërisht vunerabël ndaj shpërdorimittë burimeve shtetërore. Kështu, aksione specifike duhet të ndërmerren për zgjedhjet vendore dhe parlamentare.

Në nivel vendor dhe rajonal, përfaqësuesit e zgjedhur zakonisht kanë lidhje personale me komunitetin në të cilin zhvillohen zgjedhjet. Po ashtu, lidhja e tyre me nëpunësit dhe zyrtarët publik që punojnë në bashki shpesh janë veçanërisht të ngushta.

Për më tepër, përfaqësuesit e zgjedhur dhe/ose nëpunësit vendorë shpesh kanë funksione të veçanta të cilat janë të lidhura me fushatat zgjedhore, si përcaktimi i vendeve ku do të zhvillohet fushata. Nëpunësit bashkiakë mund të kenë gjithashtu detyra lidhur me përgatitjen e zgjedhjeve, për shembull, si anëtarë të komisioneve në qendrat e votimit. Të tilla funksione mund tu japin atyre mundësi të caktuara ndërhyrjeje në favor të palës/ partive në pushtet, që mund të cilat rezultojë veçanërisht problematike në zgjedhjet vendore dhe rajonale. 

Legjislacioni

Në 22 Maj 2017, në kontekstin e sipërpërmendur të reformave, Kuvendi i Shqipërisë miratoi amendimet në kuadrin ligjor për zgjedhjet. Këto amendime u miratuan në Ligjin Nr. 8580 “Për Partitë Politike”, Ligji Nr. 97/2013 “Për Median AudioVizive”, dhe Kodi Penal. Amendimet paraqitën kërkesa të reja për fushatën, financimin e fushatës, dhe reklamimin në media, si dhe përcaktuan vepra të reja penale lidhur me zgjedhjet e shtuan sanksionet për ato ekzistuese. Megjithatë, këtij procesi reformues i mungonte transparenca dhe konsultimi me grupet e interesit, dhe vonesat në kohë krijuan vështirësi të mëdha në zbatimin e aspekteve kyçe të administrimit të zgjedhjeve.

Amendimet në Ligjin Nr. 8580 “Për Partitë Politike” synuan kufizimet e shpenzimeve për fushatat. Ato kufizuan përdorimin e materialeve promocionale zgjedhore në qytete dhe ndaluan reklamimin politik të paguar në media, kanalet televizive dhe radio. Për më tepër, Neni 88 i Kodit Zgjedhor në Shqipëri ndaloi përdorimin e burimeve publike për mbështetjen e subjekteve zgjedhore.

Në linjë me amendimet e Ligjit Nr. 8580 “Për Partitë Politike”, rishikimi i Ligjit Nr. 97/2013 “Për Mediat Audiovizive” përcaktoi ndalimin e reklamave politike të paguara në media gjatë periudhës zgjedhore. Sidoqoftë, kuadri ligjor ende nuk e rregullon reklamimin politik, të paguar apo jo, të fshehur ose të drejtpërdrejtë, përtej periudhës zgjedhore, si dhe në mediat e shkruara dhe online gjatë ose përtej fushatës zgjedhore. 

Përsa i përket Kodit Penal, Neni 325-332 (Kapitulli X) parashikon 15 vepra penale të cilat kërcënojnë lirinë dhe integritetin e zgjedhjeve të lira.[i] Veprat e reja penale të paraqitura në 2017 përfshijnë abuzimin me funksionet publike për veprimtari zgjedhore, përdorimin e dokumenteve identifikues të personave të tjerë, dhe vepra të tjera të detajuara mbi shit-blerjen e votës. Neni 328/a (Përdorimi i funksioneve publike për veprimtari politike ose zgjedhore) ka rëndësi të veçantë:

«Përdorimi i të mirave publike, funksionit apo veprimtarisë publike ose i burimeve njerëzore apo financiare nga një punonjës, i cili kryen një detyrë shtetërore, për të favorizuar një parti politike ose një kandidat në zgjedhje […] përbën një vepër penale dhe dënohet me burgim nga një vit deri në tre vjet».

[i] 15 veprat penale që ndikonin zgjedhjet e lira janë: Pengimi i subjekteve zgjedhore (325), Falsifikimi i materialit zgjedhor dhe rezultateve të zgjedhjeve (326),Dëmtimi me dashje i materialit zgjedhor (326/a), Shkelja e fshehtësisë së votimit (327), Votimi më shumë se një herë ose pa u identifikuar (327/a), Korrupsioni aktiv në zgjedhje 328), Përdorimi i funksionit publik për veprimtari politike ose zgjedhore (328/a), Korrupsioni pasiv në zgjedhje (328/b), Kanosja apo dhunimi ndaj pjesëmarrësve në zgjedhje (329), Pengimi i zgjedhësit (330), Braktisja e detyrës nga anëtarët e komisioneve të zgjedhjeve (330/a), Shkelja e së drejtës së zgjedhjes (331), Marrja ose përdorimi i paligjshëm i dokumenteve të identifikimit (331/a), Shpërdorimi i autoritetit ushtarak (332), dhe Shpërdorimi i autoritetit policor (332/a).

Ceshtje ligji

Gjatë periudhës parazgjedhore të zgjedhjeve parlamentare të vitit 2017(janar-shkurt 2017), ka pasur disa vendime të këshillave bashkiakë të cilat kanë ngritur dyshime për shpërdorim të burimeve shtetërore, për shkak të një rritje të menjëhershme të numrit të personave që përfitojnë ndihmë sociale, e cila është e destinuar për familjet me të ardhura shumë të ulëta, në veçanti për personat me aftësi të kufizuara.

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) prezantoi aplikacionin për telefon cellular ‘Voto 2017’ si një instrument për raportimin e rasteve korruptive. Në total, janë raportuar 22 raste abuzive përmes këtij aplikacioni që kanë ndikuar në integritetin dhe lirinë e votimit, nga të cilat 19 janë raportuar ditën e zgjedhjeve parlamentare (25 qershor 2017). Përveç kësaj, në linjën telefonike të krijuar nga KQZ, raportet zyrtare konfirmuan se në periudhën prej 25 deri më 28 qershor janë raportuar gjithsej 240 raste. Asnjë nga këto raste të raportuara nuk u dërgua në prokurori dhe KQZ-ja sqaroi se rastet e raportuara ishin jo të plota. Për më tepër, shumica e ministrive ofruan mundësi alternative mekanizmash raportimi, siç janë linjat telefonike dhe zyrtarë publik të caktuar për qëllimin specifik të marrjes së rasteve të raportuara të korrupsionit gjatë fushatës zgjedhore dhe votimit.  Në përgjithësi, numri i rasteve të raportuara ishte i ulët, me përjashtim të Ministrisë së Brendshme, me 484 raste të raportuara për vepra penale lidhur me proceset zgjedhore.  Bazuar në komunikimet zyrtare me prokuroritë e rretheve gjyqësore, ka pasur një numër të ulët materialesh procedurale të paraqitura për veprat penale që kërcënuan lirinë dhe integritetin e zgjedhjeve, dhe nuk ka informacion për fazën e hetimeve apo masat e marra. 

Përsa i përket masave administrative për pjesëmarrjen në fushata zgjedhore të punonjësve të njësive të qeverisjes vendore në veprimtarinë zgjedhore, vetëm 45 bashki iu përgjigjën Task Forcës së krijuar për zgjedhjet e vitit 2017. Sipas raportit përmbledhës të përgatitur nga Task Forca, bashkia e Skraparit shkarkoi dy punonjës dhe pezulloi një për pjesëmarrje në veprimtari zgjedhore gjatë orarit të punës. Bashkitë e tjera nuk specifikuan arsyet për shkarkim. Zyra e Zëvendëskryeministrit raportoi 10 raste në prokurori, të cilat kryesisht ishin vepra penale kundër zgjedhjeve të lira. Vetëm disa nga këto raste kishin lidhje me zyrtarët vendor, siç është rasti i kryetarit të bashkisë së Vlorës, i cili u raportua për ‘pengim të subjekteve zgjedhore’. Ende nuk ka informacion për hetime të mëtejshme apo masa të ndërmarra nga autoritetet përgjegjëse.

Gjatë Zgjedhjeve Parlamentare në Prill 2021, pavarësisht një kuadri të fortë ligjor për të ndaluar keqpërdorimin e burimeve administrative dhe minimizuar avantazhin e detyrës, ministrat vazhduan fushatën gjatë angazhimeve zyrtare.

Zhvatja

Zhvatja është përdorimi i detyrimit për të marrë para, mallra, shërbime ose ndonjë avantazh tjetër nga një individ ose institucion. Përtej dëmit që i bën viktimës, zhvatja zvogëlon besimin e publikut në qeveri dhe mund të dekurajojë rritjen e biznesit dhe investimet në zonë.

Standardet ndërkombëtare

Si një prej formave të korrupsionit, zhvatja mbulohet nga udhëzuesit dhe standartet ndërkombëtare të mëposhtme:

Konteksti i brendshëm

Zhvatja ka qenë një veprimtari kriminale problematike në Shqipëri dhe, edhe pse jo në numër shumë të lartë, është një formë kriminale që ka marrë tipare të organizuara. Në çështjet e gjykuara nga Gjykata e Shkallës së Parë për Krimet e Rënda gjatë periudhës 2008-2012, rreth 18% e vendimeve kishin të bënin me zhvatje.

Edhe pse përhapja e zhvatjes për bizneset në Shqipëri arrin vetëm 0.5%, të dhënat nga raporti i Zyrës së Kombeve të Bashkuara për Drogat dhe Krimin mbi Biznesin, Korrupsionin dhe Krimin në Shqipëri tregojnë se zhvatja është një arsye për shqetësim. Zhvatja është një krim shumë i rëndë në të cilin aktorët e krimit përpiqen të marrin para ose përfitime të tjera nga një shoqëri duke kërcënuar ose frikësuar menaxherët ose punonjësit. Në disa raste, zhvatja paraqitet edhe si ofertë "mbrojtëse" nga dëmtimet e pronës ose personave. Ndonjëherë zhvatja mund të bashkohet me grupet e krimit të organizuar, të cilët kanë fuqinë dhe mjetet për të bërë një kërcënim të besueshëm ndaj një biznesi me pasoja potencialisht të rënda nëse kërkesat e tyre nuk plotësohen.

Në Raportin Studimor për Përkatësinë Gjinore dhe Korrupsionin në Shërbimin Civil Shqiptar, mes praktikave korruptive që renditen më së shumti nën përgjigjen "jo të ndaluara" duket se është edhe zhvatja. Gratë më shpesh sesa burrat e përjetojnë zhvatjen (duke përfshirë zhvatjen seksuale) si jo të ndaluar (22.9% e grave në krahasim me 16.7% të burrave) ose pak të ndaluar (33.3% e grave në krahasim me 31.3% të burrave). Po kështu, më shumë burrat sesa gratë besojnë se zhvatja është shumë e përhapur në Shërbimin Civil Shqiptar (6.3% burra kundrejt 4.2% gra).

Raporti i vitit 2020 mbi Krimin dhe Sigurinë në Shqipëri i botuar nga OSAC (Këshilli Këshillimor i Sigurisë Kombëtare) shprehet se qeveria Shqiptare po bën një përpjekje të përbashkët për të përmirësuar aftësitë e zbatimit të ligjit të vendit dhe uljen e korrupsionit. Krimi i organizuar ka një ndikim të theksuar në Shqipëri, me një rrjet të organizatave kriminale të përfshira në trafikimin e drogës, zhvatje, ryshfet etj.

Legjislacioni

Bazuar në nenin 109/b të Kodit Penal, “Shtrëngimi me anë të kanosjes ose dhunës për dhënien e pasurisë (zhvatje)", përkufizohet si "Shtrëngimi me anë të kanosjes ose dhunës për të kryer ose mos kryer një veprim të caktuar, për të fituar padrejtësisht pasuri ose çdo lloj përfitimi tjetër, për vete ose për të tretë, dënohet me burgim nga dy deri në tetë vjet.

Po kjo vepër, kur kryhet duke përdorur a kërcënuar me përdorimin e armës, torturës, akteve çnjerëzore e poshtëruese që kanë shkaktuar dëmtime të shëndetit, dënohet me burgim nga shtatë deri në pesëmbëdhjetë vjet.

Kur vepra ka sjellë si pasojë vdekjen, dënohet me burgim të përjetshëm».

Ceshtje ligji

Në Tetor 2019, Policia e Shtetit njoftoi publikun për operacionin “Përsëritësit” të ekzekutuar nga Sektori i Krimeve të Rënda ndaj Jetës dhe Pronës në Drejtorinë Vendore Policore Tiranë, nën drejtimin e Prokurorisë pranë Gjykatës së Shkallës së Parë për Krime të Rënda. Dy persona u arrestuan dhe një tjetër u shpall në kërkim. Ata dyshoheshin se ishin autorë të disa rasteve të zhvatjes (shtrëngimi me anë të kanosjes ose dhunës për dhënien e pasurisë).

Materialet hetimore i kaluan Prokurorisë pranë Gjykatës së Shkallës së Parë për Krime të Rënda për të vazhduar procedurën e ndjekjes penale.

Asnjë informacion i mëtejshëm nuk është bërë publik në lidhje me këtë rast nga instancat kombëtare ose media.

Klientelizmi

Klientelizmi është premtimi dhe pranimi i një përfitimi personal (p.sh. dhuratë, hua, shpërblim, favor, punë, etj.) Në këmbim të mbështetjes politike. Shpesh bazohet në një marrëdhënie të pabarabartë midis (p.sh. udhëheqës politik) dhe klientit (p.sh. votuesit). Klientelizmi rezulton në vendime që pasqyrojnë interesat e veçanta të disa njerëzve, në vend të interesit më të gjerë publik, duke çuar në rezultate të padrejta.

Standardet ndërkombëtare

Si një prej formave të korrupsionit, zhvatja mbulohet nga udhëzuesit dhe standartet ndërkombëtare të mëposhtme:

Konteksti i brendshëm

Shqetësimet mbi llogaridhënien, transparencën dhe kapacitetin e organeve qeverisëse vendore për të ofruar shërbime cilësore vazhdojnë të jenë një çështje urgjente në Shqipëri. Klientelizmi është një fenomen i përhapur në të gjithë Ballkanin Perëndimor, por ai shfaqet në forma dhe mënyra të ndryshme, të cilat janë të vështira për t'u identifikuar dhe verifikuar shkencërisht.

Përveç punësimit, përfshirja e familjeve brenda skemës së ndihmës sociale në muajt para zgjedhjeve është një formë e klientelizmit, veçanërisht e rëndësishme për familjet me të ardhura të ulëta. Rastet e vendimmarrjes nga institucionet vendore të cilat kanë rritur numrin e personave që marrin ndihmë sociale gjatë periudhës parazgjedhore në vitin 2017 tregojnë qëndrueshmërinë e kësaj forme të klientelizmit politik.

Legjislacioni shqiptar për partitë është kufizues për partitë rajonale, lokale dhe fetare dhe ndalon partitë etnike. Megjithatë, nëse fenomeni i lobimit vazhdon të zhvillohet siç pritet, legjislacioni përkatës dhe profili i palëve aktuale do të duhet të rishikohen. Për aq kohë sa shteti vazhdon të jetë punëdhënësi më i madh, metodat klienteliste do të vazhdojnë të dëmtojnë cilësinë e administratës dhe sektorët e tjerë publik. Njëkohësisht, efekti negativ është dyfishuar: ata që përfitojnë identifikohen me partinë në pushtet, ata që humbasin identifikohen me alternativën konkurruese të partisë aktuale në qeveri dhe pritet të përsëritet në rast të fitores së ekipit të tyre, i njëjti proces përzgjedhës dhe klientelist.

Legjislacioni

Sipas nenit 328 të Kodit Penal "Korrupsioni Aktiv në Zgjedhje" parashikon se "ofrimi ose dhënia e parave, të mirave materiale, bërja e premtimeve për vende pune ose për favorizime të tjera në cilëndo formë, ndaj votuesit ose personave të tjerë të lidhur, me qëllim që të marrë firmën për paraqitjen e kandidatit, për të votuar në një mënyrë të caktuar, për të marrë pjesë ose jo në votime, ose për tu angazhuar në aktivitete jo ligjore në mbështetje të një kandidati ose partie politike, përbën vepër penale dhe dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet.”

Ceshtje ligji

Një marrëdhënie klienteliste dhe e korruptuar është krijuar midis partive politike dhe një numri qytetarësh në Shqipëri: "ti më jep një punë-unë të jap votën time".

Gjatë periudhës parazgjedhore të Zgjedhjeve Parlamentare 2017, policia në Korçë arrestoi një burrë i cili, sipas raportit të tyre, i premtoi punësim një individi të ri në këmbim të votës së tij për Lëvizjen Socialiste për Integrim (“LSI”) Policia gjeti në automjetin e tij listat e votuesve, kontaktet, numrat e telefonit dhe 20 000 lekë të cilat, sipas zyrës së drejtorit, do të ishin përdorur për të blerë vota për LSI. Regjistrimet e telefonatave të individit të arrestuar u siguruan nga policia dhe u paraqitën në prokurori si provë dhe dëshmi e blerjes së votës.

Më 28 qershor 2017, Gjykata e Rrethit Korçë vendosi masën e sigurisë "arrest me burg" për këtë individ. Një muaj më vonë, më 24 korrik 2017, Gjykata e Apelit Korçë vendosi të lironte personin e dyshuar me argumentin se nuk kishte rrezik për tu larguar dhe se ai nuk mund të shkatërronte provat e hetimit.

Prokuroria e dërgoi çështjen në gjykatë, por pas disa seancave gjyqësore, prokurori i çështjes vendosi tërheqjen e çështjes penale.

Patronazhi

Patronazhi është përdorimi i një pozicioni zyrtar për të emëruar një person në një pozicion publike bazuar në favorizim, shpesh në këmbim të mbështetjes politike. Mund të lidhet ngushtë me konceptet e klientelizmit dhe nepotizmit. Patronazhi rezulton në marrjen e vendimeve jo në bazë të asaj që është në interesin e shoqërisë në përgjithësi, por atë që është në interesat vetjak të vendimmarrësve dhe bashkëpunëtorëve të tyre. Ai shkel kufijtë e ndikimit të ligjshëm politik dhe parimet e meritës, dhe çon në shpërdorimin e parave publike.

Standardet ndërkombëtare

Si një prej formave të korrupsionit, zhvatja mbulohet nga udhëzuesit dhe standartet ndërkombëtare të mëposhtme:

Meqenëse keqpërdorimi i burimeve administrative gjatë proceseve zgjedhore është mënyra më e përhapur për të përdorur patronazhin si një formë korrupsioni, Standardet ndërkombëtare të mëposhtme janë të rëndësishme:

Konteksti i brendshëm

Praktikat më të zakonshme korruptive në Shqipëri që duket se kontribuojnë në nivelet e larta të perceptimit të korrupsionit përfshijnë favorizimin, të tillë si nepotizmi dhe patronazhi.

Gjatë periudhave zgjedhore, rrjetet e patronazhit përdorin blerjen/shitjen e votës si një mënyrë për të mbledhur vota në këmbim të formave të ndryshme të favoreve/mbështetjes.

Për të zvogëluar nivelet e patronazhit në Shqipëri, u bënë disa ndryshime në Kodin Zgjedhor në lidhje me punësimin gjatë fushatës zgjedhore. Duke marrë parasysh fushatën elektorale të zgjedhjeve parlamentare në prill 2021, nuk është përparuar shumë.

Legjislacioni

Kodi Zgjedhor i Shqipërisë në nenin 3, në “Parimet e Përgjithshme”, paragrafi 7, parashikon se: “Me përjashtim të rasteve të parashikuara në ligj, ndalohet vënia në përdorim të subjekteve zgjedhore të mjeteve, fondeve dhe materialeve të ndryshme pronë publike, si dhe i burimeve njerëzore të administratës publike të çdo niveli.”

Kodi Zgjedhor i Shqipërisë përfshin gjithashtu rregullore të tilla si: “Gjatë fushatës zgjedhore, punësimi, shkarkimi nga puna dhe transferimi i pozicionit të punës, në subjekte publike ose institucione publike janë të ndaluara, përveç rasteve të justifikuara.

Gjithashtu, është e ndaluar për punonjësit e administratës shtetërore që gjatë orarit të punës dhe brenda ambienteve të institucioneve shtetërore, të marrin pjesë në aktivitete të natyrës politike, ose që përfitojnë një parti apo kandidat politik në fushatën zgjedhore. Një punonjës i administratës shtetërore ndalohet të përdorë të mirat publike, funksionin ose aktivitetin shtetëror ose burimet financiare, materiale, njerëzore publike, në mënyrë që të favorizojë një parti politike, koalicion ose kandidat në zgjedhje.

Punonjësi i administratës shtetërore ka të drejtë të marrë pjesë në veprimtaritë politike ose zgjedhore të një subjekti ose kandidati elektoral, vetëm pas orarit zyrtar të punës dhe jashtë ambienteve të institucioneve shtetërore.

Ceshtje ligji

Për momentin nuk ka shembuj të praktikës gjyqësore përkatëse.